Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

Buqoq (zob) ni oldini olish. 
Buqoq kasalligini oldini olish uchta shaklda 
amalga oshirilishi mumkin — ular ommaviy, guruh va individual bo’lishi mumkin. 
Eng samarali chora birinchisi hisoblanadi, u har bir shaxs iste’mol qiladigan 
mahsulotlarga kichik miqdorda yod qo’shish orqali amalga oshiriladi. Gap 
yodlangan tuz haqida bormoqda. 
Ushbu usulning afzalliklari shundaki, bunday mahsulot juda arzon, biroq 
ta’sir samarasi aniq. Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko’ra, 

---

395 
bunday profilaktik chora natijasida har yili buqoq kasalligining rivojlanishi 20%ga 
kamaymoqda. Profilaktik ommaviy yodlash uchun boshqa mahsulotlar, masalan, 
non yoki suv ham ishlatiladi. 
Buqoq kasalligini oldini olishda guruhli choralarni qo’llashda bu xastalikka 
chalinish xavfi yuqori bo’lgan shaxslar orasida yod preparatlarini ishlatish 
tushuniladi. Bu birinchi navbatda bolalar va o’smirlarni o’z ichiga oladi. 
Fiziologik jihatidan eng yaqin shakl kaliy yodid bo’lib, u turli dozirovkalarda 
ishlab chiqariladi va muayyan algoritm bo’yicha ishlatiladi. Bunday oldini olish 
maqsadlari uchun yodga boy oziq-ovqat mahsulotlaridan foydalanish ham 
mumkin. 
Buqoq 
shakllanishi 
uchun 
xavf 
guruhining 
alohida 
toifasi 
har 
qanday homiladorlik davridabo’lgan ayollardir. Ularda ushbu komponentga eng 
yuqori talab mavjud bo’ladi — kuniga 200 mkg. Shu munosabat bilan homilador 
ayollar uchun alohida profilaktik choralarni amalga oshirish kerak.
 
XXII. Plastik jarrohlik 
Plastik jarrohlik -bu inson tanasini tiklash, qayta tiklash yoki oʼzgartirish 
bilan bogʼliq boʼlgan jarrohlik ixtisosligi. Uni ikkita asosiy toifaga boʼlish 
mumkin: rekonstruktiv jarrohlik va kosmetik jarrohlik. Rekonstruktiv jarrohlik 
kraniofasiyal jarrohlik, qoʼl jarrohligi, mikroxirurgiya va kuyishni davolashni oʼz 
ichiga oladi. Rekonstruktiv jarrohlik tananing bir qismini qayta qurish yoki uning 
faoliyatini yaxshilashga qaratilgan boʼlsa, kosmetik (yoki estetik) jarrohlik uning 
koʼrinishini yaxshilashga qaratilgan. Ushbu ikkala usul ham butun dunyoda 
qoʼllaniladi. 
Anesteziya qoʼllanilgunga qadar sogʼlom toʼqimalarni qamrab oladigan 
operatsiyalar juda koʼp ogʼriqni boshdan kechirdi. Jarrohlik yoʼli bilan infektsiyani 
steril usullar va dezinfektsiyalash vositalarini kiritish orqali kamaytirildi. 

---

396 
Antibiotiklarni ixtiro qilish va qoʼllash, sulfanilamid va penitsillindan boshlab, 
rejali operatsiyani amalga oshirishda yana bir qadam boʼldi. 
Birinchi amerikalik plastik jarroh Jon Petr Mettauer boʼlib, u 1827 yilda oʼzi 
yaratgan asboblar yordamida birinchi tirsakli operatsiyani amalga oshirgan. 1845 
yilda Yoxann Fridrix Dieffenbax operativ Xirurgiya deb nomlangan rinoplastika 
haqida keng qamrovli matn yozdi va rekonstruktsiya qilingan burunning kosmetik 
koʼrinishini yaxshilash uchun reoperatsiya tushunchasini taqdim etdi. 
Plastik jarrohlik keng sohadir va u quyidagilarni o’z ichiga oladi: 
-Estetik jarrohlik plastik jarrohlikning ajralmas qismidir va yuz va tanaga 
estetik operatsiyalarni oʼz ichiga oladi. Plastik jarrohlar kosmetik jarrohlik 
printsiplarini barcha rekonstruktiv jarrohlik muolajalarida, shuningdek tashqi 
koʼrinishini yaxshilash uchun izolyatsiya qilingan operatsiyalarda qoʼllashadi. 
-Mikroxirurgiya umuman yoʼqolgan toʼqimalarni rekonstruktsiya qilish joyiga 
oʼtkazish va qon tomirlarini qayta ulash bilan bogʼliq. Koʼkrakni qayta tiklash, 
bosh va boʼyinni qayta tiklash, qoʼl jarrohligi, rekonstruktsiya qilish va brakiyal 
pleksus jarrohligi mashhur populyatsiya hisoblanadi. 
-Bolalar uchun plastik jarrohlik. Bolalar koʼpincha tibbiy muammolarga duch 
kelishadi, bu katta yoshli bemorning tajribasidan juda farq qiladi. Tugʼilishda 
mavjud boʼlgan koʼplab tugʼma nuqsonlar yoki sindromlar bolalik davrida eng 
yaxshi davolanadi va bolalar plastik jarrohlari bolalarda ushbu holatni davolashga 
ixtisoslashgan. Odatda bolalar plastik jarrohlari tomonidan davolanadigan 
holatlarga 
kraniofatsial 
anomaliyalar, 
Sindaktilya 
(barmoqlar 
va 
oyoq 
barmoqlarining oʼrni), Polidaktilya (tugʼilishda ortiqcha barmoqlar va oyoq 
barmoqlari), lablar va tanglay yaralari va qoʼlning tugʼma nuqsonlari kiradi. 
-Rekonstruktiv plastik jarrohlik kuyishdan kelib chiqadigan funktsional 
buzilishlarni tuzatish uchun amalga oshiriladi; shikastlanishlar, masalan, yuz 
suyagi sinishi va sinishi; tugʼma anomaliyalar, masalan, yoriq tanglay yoki ochiq 
lablar; rivojlanish anormalliklari; infektsiya va kasallik; va saraton yoki oʼsmalar. 
Rekonstruktiv plastik jarrohlik odatda funktsiyani yaxshilash uchun amalga 
oshiriladi, ammo bu odatiy koʼrinishni taxmin qilish uchun bajarilishi mumkin. 

---

397 
Eng keng tarqalgan rekonstruktiv muolajalar oʼsimtalarni olib tashlash, 
jarohatlarni tiklash, yuz-jagʼ jarrohligi, chandiqlarni qayta koʼrib chiqish, qoʼl 
jarrohligi va koʼkrakni qisqartirishdir.
Boshqa keng tarqalgan rekonstruktiv jarrohlik muolajalar saraton kasalligini 
davolash uchun mastektomiyadan soʼng koʼkrakni qayta tiklash, yara lablari va 
tanglay jarrohligini davolash, kuyishdan tirik qolganlarni kontraktatsiya qilish va 
tugʼma boʼlmaganda yangi tashqi quloqni yaratishdir. 
Kosmetik jarrohlik bu tananing normal qismlarida insonning tashqi qiyofasini 
yaxshilash va qarish belgilarini yoʼq qilish uchun qilinadigan ixtiyoriy yoki 
tanlovli operatsiya. Amalga oshirilgan kosmetik muolajalar soni asr boshidan 
buyon deyarli ikki baravar koʼpaydi. Kosmetik protseduralarning ko’pchiligi 
ayollarda oʼtkazilgan, bunda eng koʼp uchraydigan beshta operatsiya koʼkrakni 
kattalashtirish, liposaksiya, koʼkrakni qisqartirish, koʼz qovoqlari va 
abdominoplastika hisoblanadi.
Abdominoplastika ("qorin boʼshligʼi"): qorin boʼshligʼini qayta tiklash va 
mahkamlash (rasm 144) 
144-rasm. 
 
 
Blepharoplastika ("koʼz qopqogʼidagi jarrohlik"): yuqori va pastki qovoqlarni 
qayta shakllantirish. 

---

398 
Phalloplastika ("penis jarrohligi"): jinsiy olatni qurish (yoki qayta qurish) 
yoki baʼzida jarrohlik yoʼli bilan jinsiy olatni sunʼiy ravishda oʼzgartirish, 
koʼpincha kosmetik maqsadlar uchun. 
145-rasm. Mammoplastika. 
Koʼkrakni kattalashtirish ("koʼkrak implantatsiyasi" yoki "boob ishi"): dastlab 
mikromastiyaga chalingan ayollar uchun amalga oshirilgan yog ʼpayvandlash, 
shoʼr yuvish yoki silikon gel protezlari yordamida koʼkrakni kattalashtirish (145-
rasm). 
Kamaytirish mammoplastikasi ("koʼkrakni qisqartirish"): gigantomastiya 
bilan ogʼrigan ayollarda va jinekomastiya bilan ogʼrigan erkaklarda bel va elka 
ogʼrigʼini kamaytirish uchun qilinadigan teri va bez bezlarini olib tashlash. 
Mastopeksiya ("koʼkrakni koʼtarish"): Koʼpincha vazn yoʼqotgandan keyin 
(masalan, homiladorlikdan keyin) koʼkraklarni koʼtarish yoki qayta shakllantirish. 
Glandular toʼqimalardan farqli oʼlaroq, koʼkrak terisini olib tashlashni oʼz ichiga 
oladi. 
Tugmani kuchaytirish ("dumba implanti"): tananing boshqa joylaridan yogʼ 
oʼtkaziladigan silikon implantlar yoki yogʼ payvandlash yordamida dumlarni 
kuchaytirish. 
Kriyolipoliz: yog ʼhujayralarini yoʼq qilish uchun ishlatiladigan tibbiy 
asbobga ishora qiladi. Uning printsipi tananing konturini oʼzgartirish uchun yogʼ 

---

399 
birikmalarini mahalliy invaziv boʼlmagan kamaytirish uchun boshqariladigan 
sovutishga asoslanadi. 
Kryoneuromodulyatsiya: yuzaki va teri osti toʼqimalarining tuzilmalarini 
gazsimon azot oksidi yordamida davolash, shu bilan ajinlarni vaqtincha 
kamaytirish, ogʼriqni vaqtincha kamaytirish, dermatologik sharoitlarni davolash va 
toʼqimalarni fokusli kroo-davolash. 
Labiaplastika: jarrohlik qisqarish va labiyani qayta tiklash 
Dudoqlar kengayishi: lablar implantlari yordamida jarrohlik yoʼli bilan 
kattalashtirish yoki inʼektsion plomba yordamida jarrohlik yoʼli bilan 
kattalashtirish orqali dudoqlar tashqi qiyofasini oʼzgartiring. 
Cheiloplastika: labni jarrohlik yoʼli bilan tiklash 
Rinoplastika ("burun ishi"): baʼzida burunning tuzilishi, tuzilish nuqsonlari 
bilan buzilgan nafasni tuzatish uchun ishlatiladi. 
Otoplastika ("quloqni jarrohlik qilish" / "quloqni mixlash"): quloqni qayta 
tiklash, aksariyat chiqadigan quloqni boshga yaqinroq qoʼyish orqali amalga 
oshiriladi. 
Ritidektomiya ("yuzni koʼtarish"): yuzdagi ajinlar va qarish belgilarini olib 
tashlash (rasm. 146) 
146-rasm. Ritidektomiya. 

---

400 
Boʼyinni koʼtarish: boʼyin boʼshligʼidagi toʼqimalarni siqish. Ushbu 
protsedura koʼpincha pastki yuzni yoshartirish uchun fasil bilan birlashtiriladi. 
Surplastika ("qoshni koʼtarish" yoki "peshonani koʼtarish"): qoshlarni 
koʼtaradi, peshonadagi terini silliqlaydi 
Yuzaki koʼtarish ("yonoqlarni koʼtarish"): yonoqlarni siqish 
Genioplastika: iyagini odamning suyaklari yordamida yoki implantatsiya 
yordamida, odatda silikon bilan yumshoq toʼqimalarni tikish orqali. 
Yonoqning kengayishi ("yonoq implantatsiyasi"): yonoqqa implantlar 
Ortografik jarrohlik: jagʼning tekislanishi masalasini hal qilish va tishlarni 
toʼgʼrilash uchun yuqori va pastki jagʼ suyaklarini (osteotomiya orqali) oʼzgartirish 
Plomba inʼektsiyalari: gialuron kislotasi kabi kollagen, yog ʼva boshqa 
toʼqimalarni toʼldiruvchi inʼektsiyalar 
Braxioplastika ("Qoʼl koʼtarish"): qoʼllar va tirsaklar orasidagi ortiqcha terini 
va yogʼni kamaytirish 
Lazerli terini yoshartirish yoki lazer yordamida qayta tiklash: yuzning 
teshiklari chuqurligini kamaytirish va oʼlik yoki shikastlangan teri hujayralarini 
qirish. 
Liposaktsiya ("soʼrish lipektomiyasi"): anʼanaviy assimilyatsiya usuli yoki 
yogʼ olib tashlashga yordam beradigan ultrasonik energiya yordamida yogʼ 
toʼplanishini olib tashlash 
Zigoma qisqarish plasti: osteotomiya va zigomatik suyak va arkning 
rezektsiyalangan qismini bajarish orqali yuz kengligini kamaytirish. 
Jagʼning qisqarishi: burchakli jagʼni yumshatish va ingichka jagʼni yaratish 
uchun majburiy burchakni qisqartirish. 
Eng mashhur operatsiyalar Botoks, liposuction, koʼz qopqogʼidagi jarrohlik, 
koʼkrak implantlari, burun boʼshligʼi va fasetalardir.
Plastik operatsiyalar barcha operatsiyalardagi kabi asorat, xavf va retsidivga 
ega. Kosmetik jarrohlikning umumiy asoratlariga gematoma, asab ziyoni, 

---

401 
infektsiya, skarlasma, implantatsiya etishmovchiligi va organlarning shikastlanishi 
kiradi. Koʼkrak implantlari koʼplab asoratlarga, shu jumladan yorilishga olib 
kelishi mumkin.