Kasb tanlashga

iTicizmLiriiy t3.\oí 
l'ot, olingan bilim lardan m ohirlik bilan foydala­
na bilish, konstruktiv-texnikaviy yoki texnologik hal qilishning 
qim m atliligi, chiqarilgan xulosalar va um um lashm alarning 
m uhim ligini hisobga olish lozim.
297

---

Mustahkamlash uchun savollar:
1
. 0 ‘zlashtirishni hisobga olish qanday turlarga bo‘linadi?
2
. 0 ‘zlashtirishni hisobga olishga qanday umumiy talablar 
qo‘yiladi?
3. Joriy hisobga olish qachon amalga oshiriladi?
4. Davriy hisobga olish ta’lim jarayonining qaysi bosqichida 
olinadi?
5. Yakuniy hisobga olish qachon amalga oshiriladi?
6
. 0 ‘quvchiIarga berilgan vazifalarni tekshirish qay tarzda 
amalga oshiriladi?
Mustaqil ta’lim topshiriqlari:
1
. M ehnat ta ’limi yo‘nalishlari bo‘yicha mavzularga oid test­
lar tuzish va ularni baholash m ezonlarini ishlab chiqish (top­
shiriq variantlari o‘qituvchi tomonidan beriladi).
2. Mehnat ta ’limi yo‘nalishlari bo‘yicha yakuniy nazorat 
uchun savolnomalar tuzish va ularni baholash mezonlarini ishlab 
chiqish (topshiriq variantlari o‘qituvchi tomonidan beriladi).
298

---

V III bob. SINFDAN VA MAKTABDAN TASHQARI 
ISH L A R N I TASHKIL ETISH VA 0 ‘Q ITUV CH IN IN G
M ETO D IK ISHLARI
8.1. Sinfdan va m aktabdan tashqari ishlarni tashkil etish
Reja:
1. Sinfdan va m aktabdan tashqari ishlarni tashkil etishning 
maqsad va vazifalari.
2. M aktab sharoitida to ‘garaklar tashkil qilish.
3. Sinfdan va m aktabdan tashqari ishlar jarayonida tarbiyalash.
4. To‘garaklarni tashkil etish jarayonini rejalashtirish.
5. 0 ‘quvchilarni kasbga yo‘llashda sinfdan va m aktabdan 
tashqari ishlarni tashkil etish.
Tayanch iboralar: sinfdan tashqari ishlar, m aktabdan tashqari 
ishlar, to ‘garak, to‘garak rejasi, hunarm andchilik, ko‘rgazma, n a­
muna, baholash.
1. 
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni tashkil etishning 
maqsad va vazifalari. Yosh avlodni har tom onlam a yetuk bo‘lishi 
taiim -tarb iy a jarayonini to‘g‘ri tashkil etish ham da fanlarni 
o‘zlashtirish bilan cheklanmaydi. Maktab o ‘quvchilarining bo‘sh 
vaqtini to ‘g‘ri tashkil etish, ularni kasbga yo‘llashda vaqtni bekor 
o‘tkazm aslik, m ehnat tarbiyasini, fanlardan olgan bilimlarini 
kengaytirishda m aktabdan va sinfdan tashqari ishlarning aha­
miyati katta. Bolaning bo‘sh vaqti to ‘g‘ri taqsim lanm asligi, uni 
turli zararli oqimlarga kirib ketishiga yoki boshqa saibiy oqibat- 
larga olib kelishi m um kin. M aktabdan tashqari ta iim uzluksiz 
ta iim tizim ining tarkibiy qismi bo‘lib, qo‘shim cha taiim -tarbiya, 
boshlang‘ich kasb-hunarga yo‘naltirishga o‘quvchilarning bo‘sh 
vaqtini tashkil etishning ommaviy sport, madaniy estetik, xalq 
hunarm andchiligining mavjud turlari va shakllarini tanlash ham ­
da amalda joriy etish vositasini bajaradi.
0 ‘zbekiston Respublikasi ning «M aktabdan va sinfdan tash­
qari ta iim to ‘g‘r'"^da»gi Nizom ida quyidagi um um iy qoidalar 
berilgan:
1. 
M aktabdan va sinfdan tashqari ta iim 0 ‘zbekiston Respub­
likasi Konstitutsiyasi, «Taiim to‘g‘risida»gi Qonun va «Kadrlar 
tayyorlash milliy dasturi»lariga muvofiq tashkil etiladi.
299

---

2. Maktabdan tashqari ta ’lim muassasasi uzluksiz ta ’lim tizi- 
mining tarkibiy qismi hisoblanadi.
3. .Jinsi, tili, yoshi, irqiy, milliy mansubligi, dinga munosabati, 
xizmati, turar joyidan qat’i nazar m aktabdan va sinfdan tashqari 
ta’lim muassasalarida ta’lim olish teng huquqlidir.
«Maktabdan va sinfdan tashqari ta ’lim to‘g‘risida»gi Nizomda 
quyidagi maqsad va vazifalar belgilangan:
— maktabdan tashqari ta ’lim bolalar, o‘smirlar ijodiyoti saroy- 
lari, markazlari muassasalarida amalga oshiriladi;
— rnaktabdan tashqari ta ’lim bolalar va ularning ota-onalari 
xohishiga asosan ixtiyoriy ravishda, xohlagan turda va tilda olib 
borilishi ta’minlanadi;
— yo‘naltirilgan to ‘garaklar belgilangan talab va ehtiyojlarni 
hisobga olgan holda tashkil etiladi;
— maktabdan tashqari ta ’lim ning asosiy maqsadi o‘quvchilarga 
davlat ta ’lim talablari asosida bilim berish, ularni mustaqil fikr- 
lashga o‘rgatish, 0 ‘zbekiston Respublikasi mustaqilligi va de- 
mokratiya tamoyillari, madaniyatimiz, tilimizga hurm at ruhida 
tarbiyalashdan iboratdir.
M aktabdan tashqari ta’lim ning asosiy vazifalari:
— shaxsni maktabdan tashqari ta ’lim olishi bo‘yicha huquqini 
ro‘yobga chiqarish;
— maktabdan tashqari ta’lim-tarbiya sohasida davlat siyosatini 
amalga oshirish;
— m aktabdan tashqari ta ’lim-tarbiya m azm unini m untazam
yangilab borish;
—. o‘quv-uslubiy majmualarni hamda ta ’lim jarayonini o‘quv 
adabiyotlari, ilg‘or pedagogik texnologiyalar bilan ta ’minlash;
— o‘quvchining bo‘sh vaqtini tashkil etishda xalq hunarm and- 
chiligining mavjud turlari va shakllarini tiklash;
— to‘garak a’zolarini o‘qitish, tarbiyalash ishlarining sifatini 
yaxshilash maqsadida o‘quv-tarbiyaviy va uslubiy ishlarni ta- 
komillashtirish;
— iqtisodiy savodxonlikni, iqtisodiy ongni, fikrlashni hamda 
madaniyat darajasini oshirish;
— ta’lim oluvchilar va to ‘garak rahbarining ishlashi, o‘qishi, 
sog‘lig‘i va dam olishi uchun zarur sharoitlar yaratish.
M aktab o‘quvchilarini kasbga yo‘llash, tanlagan kasbi bo‘yi- 
cha ko'nikm a va m alakalarini shakllantirish, ijodiy faoliyatla-
m

---

rini kengaytirish faqat darslarda fanlarni o‘rganish jarayonida 
emas, balki^ m aktabdan va sinfdan tashqari ishlarni tashkil 
etishda ham hisobga olinadi. M aktabdan va sinfdan tashqari 
tarbiya jarayonida m ehnatga tayyorlash, kasbiy bilim , ko‘nikm a 
va m alakalar hosil qilish im koniyatlari kengayadi. M aktabdan 
va sinfdan tashqari m ashg‘ulotlarni rejalashtirishda to ‘garak 
a’zosining qiziqishlari hisobga olinishi, ixtiyoriylikka zam in 
yaratadi. Shuningdek, m ehnat ta ’lim i jarayonida oigan bi­
lim larini m ustahkam lash, ularning bo‘sh vaqtlari to ‘g‘ri, rejali 
o‘tish in i ta ’m inlash va turli kasblarni egallash im koniyatlari 
katta b o ia d i.
M aktabdan va sinfdan tashqari ishlar bo‘yicha o‘quv rejalari va 
dasturlarida «M aktabdan va sinfdan tashqari ta ’lim to‘g‘risida»gi 
Nizomga ham da «Mehnat ta ’limi va kasbga yo'llash» fani 
bo‘yicha dasturlarga asosan to‘garaklarda o‘quvchilar egallash­
lari kerak bo‘lgan bilim, ko‘nikm a, malaka m azm uni yoritiladi. 
Darsga tayyorgariik jarayonida to ‘garak rahbarlari quyidagi bilim 
va ko‘nikm alarga ega bo‘lishlari kerak:
— to ‘garak a’zolarini m anbalar ustida mustaqil ishlashga 
o‘rgatishi;
— davlat talablari asosida fan dasturlarini tuzishi;
— har tom onlam a rivojlangan shaxsni shakllantirish m aqsadi­
da davlat siyosatini amalga oshirishi;
— to ‘garak a’zolarining bo‘sh vaqtini to ‘g‘ri tashkil etishi;
— ta ’lim oluvchilarni o ‘qishi, sog‘lig‘i, dam olishi uchun sha- 
roit yaratishi;
— bichish-tikishni o‘rgatish to ‘garagi rejasini tuza olishi;
— bichish-tikish to ‘garagini tashkil eta olishi;
— tikuvchilik materiallari, tikuv m ashinanalari bilan ishlay 
olishi;
— to ‘garak a’zolarini ehtiyoj va qiziqishlarini qondirishi;
— to‘garak a’zolarini o‘qitish va tarbiyalash sifatini yaxshilash 
maqsadida o‘quv-tarbiya va metodik ishlarni takom illashtirishi;
— iqtisodiy savod'' ‘^ lik , fikrlash va m adaniyatlilikni tarbi- 
yalashi;
— to ‘garak a’zolari bilan olib boriladigan ishni yanada sama­
rali shakllarini izlash bo‘yicha ishlarni tahkil etishi;
— to ‘garak a’zolari bajargan ishlarini baholay olishi;
— iqtidorli to ‘garak a’zolarini aniqlashi va ular bilan ishlashi.
301

---

Maktabdan va sinfdan tasliqari ta iim muassasalarining to ‘- 
garak qatnashchilari ongida yuksak m a’naviy-axloqiy vazifalar 
milliy hunarm andchilik asosida mujassamlashgan bo iish i kerak. 
Maktabdan tashqari ta ’lim muassasalari to‘garak qatnashchila­
ri ni doimiy ravishda fan va m adaniyatning soiiggi yutuqlaridan 
xabardor qilib turish, ular ongini ijodiy ishlar va tarbiyaviy tadbir­
lar bilan band qilish muhim o‘rin tutadi. To‘garak qatnashchila- 
rida mustaqillik tushunchasi shakllangan boiishi, ular davlatimiz 
ramzlari, madhiyasi, urf-odatlarim izni, milliy kiyim tarixini bi­
lishlari shart. 0 ‘quvchi qaysi to ‘garakka qatnashishidan qat’i na­
zar, shu kasb yoki hunar to‘g‘risida boshlangich koiiikm alarga 
ega boiishi lozim. Sinfdan va m aktabdan tashqari muassasa tar- 
biyachilari jamoasi oldida doimo to ‘garak a ’zolariga um um in- 
soniy axloq qoidalari, milliy hunarm andchilik asosida hayot ke- 
chirishni oi-gatishdek muhim vazifa turadi.
Shunday ekan, maktabdan va sinfdan tashqari ta’limni rivojlan­
tirish, uning tuzilmasi va mazmun-mundarijasini takomillashtirish 
vazifalarini hal etish uchun quyidagilarni amalga oshirish kerak:
— ta ’lim berish va kamol toptirishga yoiialtirilgan xizm atlar 
ko‘rsatuvchi muassasalar tarm o g in i kengaytirish va bunday xiz­
matlar turini ko‘paytirish;
— milliy pedagogik qadriyatlarga asoslangan va jahondagi 
ilg‘or tajribani inobatga oluvchi dasturlar va uslubiy m ateriallar 
ishlab chiqish;
— to'garak a’zolarining bo‘sh vaqtini tashkil etish, shu ju m ­
ladan xalq hunarm andchiligining mavjud turlari va shakllarini 
takomillashtirish, milliy turlari va shakllarini tiklash hamda 
amaliyotga joriy etish.
Hozirgi vaqtda pedagogika va axborot texnologiyasi qonuni- 
yatlari asosida pedagog olim larim iz maktabdan tashqari ta ’lim ni 
tashkil etishning turli shakl va m etodlarini ishlab chiqish 
yoiialishida tegishli tadqiqotlarni olib bormoqdalar.