Ўзбeкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент Давлат Авиация Институти

"Лойиҳа рентабеллиги (фойдалилиги)"
бўлими алоҳида ўринни
эгаллайди. Чунки, рентабеллик корхонанинг фаолиятини тавсифловчи муҳим кўрсаткич
бўлиб ҳисобланади. Бу кўрсаткич фойда олиш даражаси, сарфланган ҳаражат ёки капитал
ҳисобига тўғри келадиган фойда ҳажмини белгилайди. Жаҳон тажрибасида
рентабелликни "Молиявий соғломлик" деб қабўл қилинган.
Бизнес режанинг 10-бўлими, яъни "Лойиҳанинг рентабеллиги" бўлимида
қуйидагилар ёртитилади:
•
корхонани ташкил этиш бўйича инвестиция ҳаражатларининг умумий ҳажми ва
унинг маҳсулот бирлигига туғри келиш даражаси (асосий ва айланма
капиталларга, инфраструктурага ва ҳоказолар учун инвестициялар);
• режалаштпирилаётган корхонани ишлатиш, маҳсулотни сотиш ва хизматини
ташкил этиш қанчага тушади?
• маҳсулотни сотишдан ёки хизматдан келадиган умумий даромадларҳажми
қанчабўлиш мумкин?
• режалаштирилаётган корхона қандай турдаги солиқларни тўлаши керак?
• қарзга олинган маблағларни қайси муддатларда ва қандай ҳаражатларда
қайтариш режалаштирилаяпти;
• режалаштирилаётган корхонанинг умумий фойдасининг ҳажми ва нормаси қанча
бўлиши мумкин.
Рентабелликка эришиш учун сотувдан тушган тушумдан (СТ) ўзгарувчан
ҳаражатларни (УХ) айириб ташлаганимизда, у доимий ҳаражатлардан (ДХ) кўп бўлиши
керак яъни:
СТ-ЎХ>ДХ
Бошқача қилиб айтганда, рентабелликка эришишнинг энг афзал қуроли – бу
ўзгарувчан ҳаражатларни мўтассил минималлаштириш (камайтириб бориш)га эришишдан
иборат. Бунинг учун рентабелликнинг чегаравий нуқтаси, яъни "зарарсизлик нуқтаси" ни
аниқлаш зарур.
"Зарарсизлик нуқатаси"
деганда фойда ва зарур зоналарини бир-биридан ажратиб
турадиган чегарвий нуқта тушунилади. Бу нуқта ҳаражатларни қоплаш учун зарур бўлган,
минимал оборот ҳажмини ёки минимал тушум ҳажмини кўрсатади. Бу нуқтага эришиш
туфайли ишлаб чиқарилган (сотилган) қандайдир минимал маҳсулот ҳажми билан
корхона ҳаражатларини бутунлай қоплашга эришиш мумкин. Бу ғоя "маржинал
2
фойда
концепцияси"га асосланади. Унинг формуласи қуйидагича: