Lim vazirligi samarqand davlat universiteti b. Sh. Safarov, I. I. Ayubov

2. Moliya tizimi bo‘g‘inlari 
Moliya tizimi sifatida «moliyaviy munosabatlarning tashkil 
qilish shakli» yoki «moliyaviy munosabatlarning tashkiliy tuzilma-
lari majmuasi» sifatida ko‘rib o‘tish mumkin. Masalan, Taniqli 
amerikalik mutaxassis J.Van Xorn moliya tizimiga - davlat, firmalar 
va fuqarolarga turli xil xizmatlar ko‘rsatuvchi moliyaviy muassasalar 
va bozorlarning majmuasi – degan ta’rifni beradi. L.Drobozinaning 
fikricha «Moliya tizimi – pul mablag‘lari fondini tashkil qilish va 
foydalanish jarayonidagi moliyaviy munosabatlarning turli sohalarini 
majmuasidan iborat»-degan ta’rifni beradi. G.Polyakning fikricha, 
moliya tizimi – davlat, xo‘jalik subyektlari va uy xo‘jaliklarining pul 
mablag‘lari fondini turli xil usullari va shakllarda taqsimlash 
jarayonidagi turli moliyaviy munosabatlar majmuasi-deb talqin 
qilinadi. Taniqli iqtisodchi V.Kovaleva esa moliya tizimiga ijtimoiy 
takror ishlab chiqarish jarayonining subyektlari o‘rtasida jami 
ijtimoiy mahsulotni taqsimlash va qayta taqsimlash bo‘yicha pul 

---

35 
munosabatlarni tashkil qilish shakli sifatida qarash lozimligini 
ta’kidlaydi. 
Yuqoridagi moliya tizimi bo‘yicha keltirilgan ta’riflarda 
mantiiqiy yahlitlik mavjud bo‘lib, ijtimoiy mahsulot qiymatini 
taqsimlanish jarayonida hosil bo‘ladigan pul mablag‘lari fondlarini 
shakllantirish va ulardan foydalanish jarayoni moliya tizimining 
markaziy mazmunini tashkil qilishi ta’kidlanadi.
Demak, moliya tizimi – moliyaviy munosabatlarning turli 
sohalarini o‘z ichiga olib, har qaysi sohalar pul mablag‘lari fondlarini 
shakllantirish va ulardan foydalanish xususiyatlari bilan tavsiflanadi. 
Iqtisodiy subyektlarning daromadlarini shakllanish usullariga 
bog‘liq ravishda moliya tizimini markazlashtirilgan moliya 
(umumdavlat moliyasi) va markazlashtirilmagan moliya (xo‘jalik 
subyektlari va uy xo‘jaliklari moliyasi) kabi asosiy turlarga ajratish 
mumkin.
Moliya tizimi pul munosabatlari tizimini tashkil qilish shakli 
sifatida moliyaviy resurslarni shakllantirish va foydalanishni 
ta’minlovchi 3 asosiy o‘zaro bog‘liq tizimlarga bo‘linadi: Davlat va 
mahalliy boshqaruv organlarining moliyasi, turli mulkchilik va 
faoliyat bilan shug‘ullanuvchi xo‘jalik subyektlari moliyasi, uy 
xo‘jaliklari moliyasi(xonadon moliyasi).
Yahlit moliya tizimini tashkil qiluvchi mazkur tizimlar ham 
iqtisodiy subyektlarning aniq pul mablag‘lari fondini tashkil 
qilinishiga qarab o‘z navbatida alohida bo‘g‘inlarga ajratiladi.