3D modellashtirish va raqamli animatsiya

№ 
Tugma 
Tugmaning nomi 
Tavsifi 
1. 
Undo (Harakatni 
bekor qilish) 
Oxirgi 
harakatni 
bekor 
qilish. O‘z yo‘sini bo‘yicha 

---

142 
[Ctrl+Z] 
oxirgi o‘nta amalni berkor 
qilish mumkin. Orqaga qay-
tishlar 
sonini 
Preference 
(xususiyatlar) 
menyusida 
ko‘rsatish 
mumkin, 
bu 
kompyuter 
tezkor 
xo-
tirasining yuklanishiga ta’sir 
ko‘rsatadi.
2. 
Redo (Qaytarish) 
[Ctrl+Y] 
Undo buyrug‘i bilan bekor 
qilingan harakatlarni orqaga 
qaytaradi.
3. 
Select and Link 
(Belgilash va 
bog‘lash) 
Ushbu buyruq obyektlarni 
bir-biri 
bilan 
bog‘lashga 
(ierarxik zanjirni yaratish) 
xizmat qiladi.
4. 
Unlink Selection 
(Belgilanganlarni 
uzish) 
Ushbu 
buyruq 
ob’eklar 
o‘rtasidagi aloqani uzishga 
xizmat qiladi.
5. 
Bind to Space 
Warp 
(Fazoviy 
deformasiyalar 
bilan bog‘lash) 
Gravitasiya, shamol, bomba, 
to‘lqin kabi tashqi ta’sir 
etishlar 
orqali 
tanlangan 
obyektlarni bog‘laydi. 
6. 
Selection Filter 
ro‘yxati 
(Tanlash filtri) 
Belgilangan tanlash tipidagi: 
yorug‘lik, 
kamera, 
geometriya va boshqalar 
bo‘yicha obyektlarni tanlab 
olish imkonini beradi. 
7. 
Select Object 
(Obyektni 
belgilash) [Q] 
Kerakli obyektni belgilash. 
8. 
Select by name 
(nomi bo‘yicha 
tanlash)[H] 
Ochiladigan oynada sahna 
obyektlari tanlab olinadi.
9. 
1. 
2. 
Obyektlarni 
belgilash 
variantlarining 
Obyektlar guruhini belgi-
lashning turlicha usullari 
tanlab olinadi: 1. Rectan-
5.2-jadvalning davomi 

---

143 
3. 
4. 
5. 
suriladigan paneli 
[Ctrl+F] 
gular 
Selection 
Region 
(Belgilashning 
to‘g‘ribur-
chakli sohasi); 2. Circular 
Selection Region (Belgi-
lashning doirali sohasi); 3. 
Fence 
Selection 
Region 
(Belgilashning 
ixtiyoriy 
sohasi); 4. Lasso Selection 
Region (“lasso” tipi bo‘-
yicha tanlash); 5. Paint 
Selection Region (Obyektlar 
bo‘yicha 
kursor 
bilan 
chizish yordamida belgi-
lash). 
10. 
Window/Crossing 
(Oyna/kesishish) 
Obyektlarni 
belgilashning 
ikki usuli: Window – bel-
gilash sohasiga to‘liq tu-
shadigan obyektlar; Cros-
sing – belgilash sohasi 
chegarasiga tegishli bo‘lgan 
obyektlar.
11. 
Select and Move 
(Belgilash va 
ko‘chirish) [W] 
Sahnadagi belgilangan ob-
yektlarni 
ko‘chirish im-
konini beradi.
12. 
Select and Rotate 
(Belgilash va 
burish) [E] 
Sahnadagi belgilangan ob-
yektlarni burish imkonini 
beradi. 
13. 
1. 
2. 
3. 
Select and Scale 
(Belgilash va 
masshtablash) [R] 
Obyektni 
masshtablash:
1. Select and Uniform Scale 
(Tanlash 
va 
bir 
jinsli 
masshtablash); 2. Select and 
Non-Uniform 
Scale 
(Tanlash va bir jinsli bo‘l-
magan 
masshtablash);
3. 
Select 
and 
Squash 
(Tanlash va yassilash).
14. 
Reference 
Ob’eklarni 
o‘zgartirish 
5.2-jadvalning davomi 

---

144 
Coordinate System 
(Koordinatalar 
sistemasini tanlash) 
uchun har xil koordinatalar 
sistemasini tanlash. 
15. 
1. 
2. 
3. 
Suriladigan panel: 
obyektning 
tayanch nuqtalari 
(Pivot Point) 
holatini 
o‘zgartirish 
Obyekt yoki obyektlar gu-
ruhining koordinatalari mar-
kazini tanlash: 1. Use Pivot 
Point Center (obyektning 
tayanch nuqtasi markazidan 
foydalanish); 2. Use 
Selection Center (tanlangan 
markazdan foydalanish) – 
obyektlar 
guruhining 
umumiy markazi; 3. Use 
Transform Coordinate Center 
(koordinatalar 
sistemasi 
markazidan foydalanish) – 
tanlangan obyektlar markazi 
dunyoviy 
koordinatalar 
sistemasi bilan bir xil.
16. 
Select and 
Manipulate 
(Belgilash va 
o‘zgartirish) 
Obyektni bir vaqtda tah-
rirlash 
va 
parametrlarini 
o‘zgartirish. 
17. 
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Bog‘lashlar 
(Snaps) [S] 
1-3 – suriladigan 
panel 
Bog‘lashlar obyektlarni aniq 
birlashtirish 
yoki 
bel-
gilangan ketma-ketlikda ra-
qamli 
qiymatlarni 
o‘z-
gartirish imkonini beradi.
18. 
Tugma va ro‘yxat 
Named Selection 
Sets 
Belgilangan nom ostida bir-
lashtirilgan obyektlar to‘p-
lamini yaratish va tahrirlash.
19. 
Mirror (Oyna) 
Obyektning oynadagi nus-
xasini yaratish. 
20. 
Suriladigan panel: 
Align (to‘g‘rilash) 
Obyektlarni bir-biriga nis-
batan 
belgilangan 
para-
metrlar bo‘yicha to‘g‘rilash.
5.2-jadvalning davomi 

---

145 
21. 
Layer Manager 
(Qatlamlar 
menedjeri) 
Ochilgan oyna turli xil 
qatlamlarda sahna obyekt-
larini joylashtirish imkonini 
beradi.
22. 
Curve Editor 
(Open) 
(Egri chiziqlar 
muharriri) 
Muharrir animatsiyalangan 
obyektlarni tahrirlash uchun 
mo‘ljallangan.
23. 
Schematic View 
(Tuzilmalarni 
ko‘rish) 
Har xil rangdagi diagramma 
va 
o‘zaro 
aloqadorlik 
ko‘rinishida ochilgan oy-
nada joriy sahna obyektlari 
ifodalanadi.
24. 
Material Editor 
(Materiallar 
muharriri) [M] 
Materiallar va teksturalar 
bilan ishlash. 
25. 
Render Scene 
Dialog (Sahnani 
vizuallashtirish) 
[F10] 
Ochilgan oynada sahnani 
vizuallashtirish parametrlari 
sozlanadi.
26. 
Render Type 
(Vizuallashtirish 
tipi) 
Ochiladigan ro‘yxatdan sah-
nani 
vizuallashtirishning 
belgilangan sohalarini turli 
variantlari tanlanadi. 
27. 
1. 
2.
Suriladigan panel: 
Quick Render 
(Tezkor 
vizuallashtirish) 
Sahnani vizuallashtirish qu-
yidagi sozlashlarga muvofiq 
amalga oshiriladi: 1. 
Quick Render (Production) 
– oxirgi variant. 2. Quick 
Render (Active Shade) – 
vizuallashtirish 
oynasida 
real vaqt rejimida obyekt 
materialining 
o‘zgarishini 
kuzatish.
 
Proeksiyalar oynasi tuzilishi va xususiyatlari. Koordinatalar 
sistemasi 
5.2-jadvalning davomi 

---

146 
Proeksiyalar oynasi (viewports) 
3D-muharrirlarida obyektlar uch o‘lchovli koordinatalar 
sistemasida yaratiladi. 3D Studio Max va boshqa ko‘pgina grafik 
muharrirlarda obyektlar bilan ishlash qulay bo‘lishi uchun ishchi 
soha to‘rt xil ko‘rinishdagi ekranga (obyektlar proeksiyasi tekisligi) 
bo‘linadi, ulardan uchtasi ortografik, bittasi esa perspektiv 
hisoblanadi: 
Top
– yuqoridan ko‘rinish; 
Left 
– o‘ngdan ko‘rinish; 
Front
– old tomondan ko‘rinish (ortografik proeksiya) va 
Perspective 
– perspektiv proeksiya (5.21-rasm).
5.21-rasm. Obyektning ko‘rinish sohalari. 
Izoh
: Aksonometrik proeksiya – obyektni proeksiyalashda 
uning nuqtalari parallel to‘g‘ri chiziq bo‘yicha proeksiya tekisligiga 
ko‘chiriladi (5.21-rasm). Xususiy holda ortografik (proeksiya 
tekisligi koordinata tekisliklaridan biriga parallel joylashadi) va 
izometrik 
(obyektning 
gorizontal 
va 
vertikal 
o‘lchamlari 
buzilishlarsiz uzatiladi) proeksiyalar hisoblanadi (5.22-rasm).
Perspektiv proeksiya – sahnadagi barcha obyektlar gorizont 
chiziqlarning bitta nuqtasida kesishadi (5.22-rasm). 

---

147 
 
5.22-rasm. Izometrik (chapda) va perspektiv (o‘ngda) proeksiyalar. 
Bosh menyudagi Customize bandidan Layout (Joylashish) 
sahifasini tanlash orqali chaqiriladigan Viewport Configuration 
(Ishchi soha konfigurasiyasi) menyusi yordamida, ishchi sohaga 
proeksiya oynalarining joylashishi va sonini o‘zgartirish, ishlash 
uchun eng qulay variantni o‘rnatish mumkin. 
Proeksiya oynasining tuzilishi va xususiyatlari 
Proeksiyaning faol oynasi alomatlari uni sichqonchaning o‘ng 
yoki chap tugmasini bosib tanlashda sariq tusga kiruvchi ramka 
hisoblanadi.
Proeksiya oynasining tuzilishi 5.23-rasmga ko‘rsatilgan. 
Proeksiya oynasining nomi yordamida ushbu ko‘rinish xususiyati 
oynasi tanlanadi, yordamchi to‘rlar obyektlarni aniq qurish va 
yo‘nalishni aniqlashga xizmat qiladi (to‘rning qalin qora chiziqlari 
kesishmasi koordinataning global sistemasi markazi hisoblanadi). 
5.23-rasm. Proeksiya oynasining tuzilishi. 

---

148 
Proeksiya oynasi xususiyatlarini o‘zgartirish oynasi ushbu 
ko‘rinish nomiga sichqonchaning o‘ng tugmasini bosish orqali 
chaqiriladi (5.24-rasm).
Proeksiya oynasi xususiyatlarini o‘zgartirishning asosiy 
buyruqlari: 
1. Views (Ko‘rinishlar) – faol ko‘rinishda proeksiyani 
o‘zgartirish. Proeksiya oynasining ko‘rinishlari: 1. Ortografik: Front 
– old tomondan [F]; Back – orqa tomondan [B]; Top – yuqoridan 
[T]; Bottom – pastdan [B]; Left – o‘ngdan [L]; Right – chapdan.
2. Perspektiv: Perspective – perspektiv [P]; Camera – kamera.
3. Izometrik: User – foydalanuvchi ko‘rinishi (ortografik ko‘rinish-
lardin birini burishda olinadi) [U]. 4. Ko‘shimcha ko‘rinishlar: 
Schematic - sahna sxemasi; Grid – yordamchi to‘rga nisbatan 
proeksiya va b. 
2. Sahna obyektlarini chizish darajalarining o‘zgarishi: Sahna 
murakkabligiga va kompyuterning ish qobiliyatiga bog‘liq ravishda 
sahna obyektlari yoki tekstura va shu’lalar bilan, yoki karkaslar 
ko‘rinishida tasvirlanadi. 5.25-rasmda obyektlarni chizish 
darajalarining barcha ko‘rinishlari ko‘rsatilgan. Eng ko‘p Smooth + 
Highlights (Tekislash + shu’lalar) yoki Wireframe (Karkas) 
ko‘rinishlari ishlatiladi (5.25-rasm).

---

149 
5.24-rasm. Proeksiya oynasi xususiyatlarini o‘zgartirish oynasi. 
3. Edged Faces (yoqlar cheti) – obyekt sirtiga 
yoqlarning aks etishi.
4. Transparency (shaffoflik) – shaffof obyektlarni chizishning 
turli darajasi: None (yo‘q) – shaffoflik aks etmaydi; Simple (oddiy) 
- shaffoflik soddalashtirilgan aksi; Best (eng yaxshi) – shaffoflikni 
aks ettirishning sifatli darajasi. 
5. Show Grid (To‘rni eks ettirish) – yordamchi to‘rni 
yashirish/ko‘rsatish.
6. Undo (Harakatni bekor qilish) – proeksiyalar oynasidagi 
o‘zgarishlarni bekor qiladi. 
7. Redo (Qaytarish) – proeksiyalar oynasi uchun Undo 
buyrug‘i bilan bekor qilingan harakatlarni orqaga qaytaradi.
8. Configure (Konfigurasiya) – Viewport Configuration (Ishchi 
soha konfigurasiyasi) oynasini chaqirish. 
5.25-rasm. Obyektlarni chizish ko‘rinishlari: 1. Smooth + Highlights 
(Tekislash + shu’lalar); 2. Wireframe (Karkas); 3. Smooth 
(Tekislash (shu’lalarsiz)); 4. Facets + Highlights (Yoqlar + 
shu’lalar); 5. Facets (Yoqlar); 6. Flat (Bir jinsli to‘ldirish); 7. Lit 
Wireframe (Yoritilgan karkaslar); 8. Bounding Box (Gabarit 
konteyner). 

---

150 
5.26-rasm. Obyektning to‘rtinchi menyusi. 
Proeksiya oynalarining ixtiyoriy birini ustiga sichqonchaning 
o‘ng tugmasini bosish to‘rtinchi menyuning (quad menu) paydo 
bo‘lishiga olib keladi. Unda eng ko‘p ishlatiladigan buyruqlar 
jamlangan. Proeksiya oynasi yoki tanlangan obyekt menyusining 
chaqirilishiga bog‘liq holda, uning tuzilishi o‘zgaradi. 5.26-rasmda 
tanlangan obyektning to‘rtta qismdan tashkil topgan to‘rtinchi 
menyusi tasvirlangan: tools1 (uskunalar1); tools2 (uskunalar2); 
display (displey); transform (o‘zgarish).
Proeksiya oynalarini boshqarish 
 
Proeksiya oynalarini boshqarish tugmalari ekranning o‘ng 
tomon pastgi qismida joylashgan va ko‘rinish ekranida sahna 
obyektlarini burish, masshtablash va ko‘chirishni amalga oshiradi.
5.3-jadval. 
Uskunalar panelini tashkil etuvchi tugmalar