3D modellashtirish va raqamli animatsiya

Uch o‘lchovli muharrirlar turlari. Uch o‘lchovli model-
lashtirishning o‘ziga xos jihatlari
 

---

126 
3D (3-Dimensional) modellashtirish uch o‘lchovda ishlashni 
ko‘zda tutadi – barcha predmetlar uch xil parametrlar bilan 
xarakterlanadi: kenglik, chuqurlik va balandlik. 3D dasturlarida 
ishlovchi foydalanuvchilar jismlar ustida virtual ishlash va ularni 
tahrirlash uchun uskunalardan foydalanishadi.
Uch o‘lchovli modellashtirishning qo‘llanilish sohalari 
 
Kompyuter texnologiyalarining qudrati yuqori sur’atlarda 
rivojlanishi bilan bog‘liq real obyektlarga maksimal o‘xshash virtual 
obyektlarni yaratish imkoniyati vujudga keldi.
Samarali va real vizuallashgan axborotlarni yaratishda afzal 
ko‘riladigan, aynan kinematografiya, multiplikasiya va reklama 
faoliyati sohalarida uch o‘lchovli modellashtirish texnologiyalari 
keng qo‘llaniladi.
Uch o‘lchovli modellashtirish qo‘llaniladigan asosiy sohalar: 
1. Vizual effektlar, multiplikatsiya, kompyuter sanoati. 
Kuchli qurilma va dasturiy ta’minotlar sababli nafaqat 
maksimal reallikga, balki mavjud fizik xususiyatlarga ega bo‘lgan 
(oquvchanlik, egiluvchanlik, ishqalanish va b.) turli xil predmetlarni 
(masalan: uy, avtomobil va b.) yaratish imkoniyati yuzaga keldi. 
Ma’lum muhitni o‘rab olgan real suv sathi, turli xil pirotexnik 
effektlar yaratish imkoniyati paydo bo‘ldi. Bu esa aktyorlarning 
harakatsiz bir xil rangdagi fonda suratga olinishi, so‘ngra ularni 
yaratilgan virtual muhit bilan to‘lik qoplanishiga olib keldi. 
Shuningdek, virtual maydonda real joyini o‘zgartirish mumkin 
bo‘lgan personaj (qaxramon)larni yaratish, shuningdek, haqiqiy 
odamga o‘xshash virtual personajlarni yaratish uchun hajmiy 
skanerlashdan foydalanish imkoniyati ham tug‘ildi (5.9-rasm). 
Ancha oddiy usulda yaratish (har bir kadrni qo‘lda chizish) bilan 
bog‘liq uch o‘lchovli multiplikasiya endilikda qo‘lda chizishga 
qaraganda ko‘proq ahamiyatga ega bo‘lib qoldi. 
2. Loyihalash va dizayn. Dizaynning barcha ko‘rinishlari 
uchun virtual modellar ichki va tashqi (interer va eksterer) dizayn, 
poligrafik dizayn, shuningdek, sanoati dizayni singari yaratiladi. 
Loyihalash imkoniyatlaridan biri haqiqatdan mavjud manzara tasviri 
(peyzaj)ga yaratilgan virtual modelni qo‘yish hisoblanadi.

---

127 
5.9-rasm. Haqiqiy odamga o‘xshatib yaratilgan virtual personaj 
obrazi. 
5.10-rasm. Fotosuratga yaratilgan virtual uyning muhitga moslab 
qo‘yilishi. 
Masalan, Fotosuratga yaratilgan virtual uyni atrof muhitga 
uning qay darajada mos tushganligini ko‘rish maqsadida qo‘yish 
mumkin (5.10-rasm).
Konstruktorlik va badiiy modellashtirish 
Shartli ravishda hajmiy modellashtirish ikki turga ajratiladi: 
1. Badiiy modellashtirish; 
2. Konstruktorlik – qattiq jismli modellashtirish (solid 
modeling). 

---

128 
Badiiy modellashtirishda yaratiladigan obyektning tashqi 
ko‘rinishi, uning badiiy timsoli ustun ko‘yiladi (5.11-rasm). 
5.11-rasm. Badiiy modellashtirish. 
5.12-rasm. Ansys dasturida modellashtirish. 
Qattiq jismli modellashtirish aniq fizik modellarni ishlab 
chiqish va obyektiv voqelikda yuz beradigan jarayonlar uchun 
xizmat qiladi. Masalan, haydovchi va uchuvchilarni o‘rgatish uchun 
simulyatorlar, turli tizimlar mustahkamligini tekshirish va b. 
Shuning uchun birinchi o‘rinda estetika emas, balki aniq fizik hisob-
kitoblar turadi.
Masalan, Ansys dasturida barcha fizik parametrlarni hisobga 
olgan holda model yaratiladi, so‘ngra ushbu modelning belgilangan 
qismlariga kuch berish va uni chidamlilikga tekshirish, yo bo‘lmasa 
qandaydir ichki yoki tashqi nuqsonni modellashtirish mumkin (5.12-
rasm).
CAD/CAM tizimlari (computer-aided design – avtomatlashgan 
loyihalash / computer-aided manufacturing – avtomatlashgan ishlab 

---

129 
chiqarish) barcha zaruriy me’yorlarga muvofiq turli chizma va 
hajmdagi detalni yaratish imkonini beradi.
Modellashtirishning 
bu 
ikkala 
turi 
sanoat 
dizaynida 
qo‘llanilishi mumkin. Masalan, Avtomobilning real modelini 
yaratish (badiiy muharrirlar), tegishli chizmalarni tayyorlash 
(CAD/CAM tizimlari) va turli qismlar chidamliligini tekshirish 
(solid modeling) zarur.
Kompyuter texnologiyalarining rivojlanishi sababli badiiy 3D-
muharrirlarda turli obyektlar va fizik xususiyatlari hisobga olingan 
effektlar (real suv sathi, qattiq va egiluvchan jismlar)ni yaratish 
mumkin. Ushbu dinamik obyektlar faqatgina samarali vizual 
effektlar va videolavhalar yaratish uchun foydalaniladi.