2 Тошкент давлат

Tayanch so’zlar: 
Iqtisodiy jinoyat, x
avfsizlik,
bosqinchilik, talonchilik, fribgarlik, 
tovlamachilik, o’g’rilik, iqtisodiyotga ziyon, mulkini talon taroj qilish, huquqbuzarlik. 
Key words: 
Economic crime,security,plundering,swindling, fraud,theft,negative effecs to 
economy,offence 
 
Ключевие 
слова: 
Экономическое 
переступление, 
безопасность 
,кража, 
преступлениеб, мащенничество, экономический ущерб. 
So’nggi yillarda aholi farovonligini ta’minlash inson haq-huquqlari muhofazasini kuchaytirish 
hamda davlat organlarini inson manfaati uchun hizmat qilishini joriy etish bo’yicha ko’plab 
bunyodkorlik ishlari olib borilmoqda. Bu borada mamlakatimiz prezidenti SH. M. Mirziyoev 2019 
yil amalga oshirishga mo’ljallangan ustuvor yo’nalishlarda inson huquqlari va erkinliklarini 
ta’minlash, odil sudlovga erishish huquqini muhofaza qilish idoralari faoliyatini takomillashtirish 
ustuvor yo’nalishlarini belgilab berishda 
“Xalqimiz tinchligi va xavfsizligini ta'minlash, 
jinoyatchilikni barvaqt oldini olish ishlarini yangi bosqichga ko‘tarish talab etiladi.”[1] deya alohida 
ta’kidlab o’tgi. 
Bugungi kunda mamlakat ravnaqi hamda fuqarolarning turmush tarzini yanada yaxshilashga
qaratilgan bir qator islohatlar guvohi bo’layapmiz. Ammo, iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar hamda 
huquqbuzarliklar amalga oshirilayotgan bozor islohatlariga jiddiy xavf -xatar tug’dirish orqali
ularning samaradorligiga o’zining salbiy ta’sirini ko’rsatmoqda. O’zbekistonning taraqqiyot yo’lida 
ildam odimlab borishiga to’siq bo’lishiga sabab bo’lmoqda. 

---

150 
Iqtisodiy jinoyat o’z ichiga pul, moliya va mulkiy munosabatlarni oluvchi faoliyatning 
shunday turiki, uning maqsadi o’zgalarning yo’qotishi evaziga noqonuniyi tarizda oson yo’l bilan 
daromad topishdir. U mamlakat iqtisodiyoti xavfsizligiga, uning gullab-yashnashiga katta tahdid 
soladi. Iqtisodiy jinoyatlarni umumiy ravishda to’rt turga bo’lishimiz mumkin: 
1.O’zgalar mulkini talon taroj qilish (bosqinchilik, talonchilik, fribgarlik, tovlamachilik, 
o’g’rilik); 
2.O’zgalar mulkini talon taroj qilish bilan bog’liq bo’lmagan jinoyatlar (aldash orqali mulkiy 
zarar yetkazish, mulkni qo’riqlashdagi vijdonsizlik yo’ki qasddan nobud qilish, qonunga zid yo’l 
bilan mulkni olish yo’ki o’tkazish); 
3.Iqtisodiyot asoslariga qarshi jinoyatlar (Chet el valyutasini yoki banknotani yashirish, soxta 
bankrotlik yoki tadbirkorlik, qalbaki pul yoki qimmatli qog’ozlar yasash); 
4.Xo’jalik faoliyatidagi jinoyatlar (savdo va hizmat ko’rsatishdagi qonunbuzarlik, havfsizlik 
talablariga javob bermaydigan tovarlarni ishlab chiqarish …,). 
Bizning yurtimizda budjet mablag’larini talon-taroj qilish va ulardan maqsadsiz foydalanish, 
jinoiy faoliyatdan olingan pullarni leggallashtirish, davlat tashkilotlatrida kreditor hamda debitor 
qarzdorlikning asossiz oshishi hamda shu kabi iqtisodiy sohadagi jinoyatlar sodir etiladi. Fribgarlik 
yollari bilan o’z majburiyatlaridan qochish orqali O’zbekiston iqtisodiyotiga ziyon keltirayotgan 
shaxslar uchun tegishli jazolar qonun doirasida belgilab qo’yilgan bo’lib, bundan tashqari 
qonunbuzarliklarni oldini olish ishlari “Iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish departmenti”ning 
muhim vazifasi hamda maqsadi hisoblanadi. 2018-yilga qadar ushbu department “soliq, valyutaga 
oid jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish departmenti” sifatida o’z faoliyatini 
yuritgan. 2018-yilning may oyida “Budjet mablag’laridan foydalanish samaradorligini tubdan 
oshirish va iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashish mexanizmlarini takomillashtirish chora tadbirari 
to’g’risida”gi farmon imzolanganligi munosabati bilan barcha turdagi iqtisodiy jinoyatlarqa qarshi 
kurashish departmentiga aylandi.
Boshqarma Bosh prokratura huzuridagi mustaqil huquqni muhofaza qiluvchi organ bo’lib, 
terrorizmni moliyalashtirish , ommaviy qirg’in qurollarini tarqatishni moliyalashtirish, davlat 
xaridlarida narxlarni oshirish, sog’lom raqobatga to’sqinlik qiluvchi korrupsiyaga chek qo’yish 
maqsadida barcha jarayonlarni chuqur tahlil qilgan holda nolegal pul chiqish kanallarini topish, 
noshaffoflik bilan ish yuritish holatlarning yuzaga kelish sabablarini o’rganish va o’z takliflarini 
kiritish tergov-surishtiruv ishlarini amalga oshirish hamda profilaktika ishlarini olib borish
departmentning asosiy vazifalari etib belgilangan. Bo’lim tarkibida axborot-tahlil departmenti, 
tashkiliy-nazorat bo’limi va korrupsiyaga qarshi kurashish boshqarmasi tashkil etilgan bo;lib, 
ularning tizimli hamda yagona maqsadli ravishda harakat qilishlari natijasida mavjud muammolarga 
yechim topilishi shubhasiz. Ijtimoiy ahamiyatga ega bo’gan tovar narxlarning manipulyatsiyasi, 
qalbakilashtirilgan dori vositalari qirg’in qurollarining tarqalishi bevosita inson hayoti, uning 
havsizligi bilan bo’liqligi mavzuning nechog’lik dolzrbligidan dalolat beradi.
Yuqorida keltirilgan va boshqa iqtisodiy qonunbuzarliklar mamlakatning xalqaro miqyosdagi 
mavqeiga ham putr yetishiga sabab bo’ladi, albatta. Startistik ma’lumotlarga qaraganda, 2019-
yilning 3 oyi davomida o’tkazilgan tajribada jami 330,8 mlrd so’m miqdorida zararlar aniqlangan 
bo’lib davlatga yetkazilgan zararning 293,2 mlrd so’mi undirilgan. O’tgan yili esa, fuqarolar va
nodavlat xo’jalik sub’yeklariga 62 mlrd so’mlik yetkazilgan zarar undirilgan.[3] Investitsion 
muhit, bizness yuritish uchun qulayliklar, innavatsion texnologiyalarga egalik qilish, chet el 
sarmoyalariga ochiq bo’lish va shu kabilar bozor iqtisodiyotining strategik tub maqsadlari bo’lib, 
o’z navbatida iqtisodiy jinoyatlarga qarshi zaiflikni keltirib chiqaruvchi omillardan biri hamdir.
Biz bozor iqtisodiyotiga asoslangan taraqqiyot yo’lini tanlagan boshqa mamlakatlar 
iqtisodiyotini o’rgangan holda kutilayotgan xavf-xatarlarni oldini olishimiz va ularning 
tajribalaridan foydalanishimiz mumkin. Masalan, rivojlangan Buyuk Britaniya iqtisodiy 
jinoyatlarga qarshi kurashni hali hanuz shiddat bilan davom etmoqda. Ma’lumotlarga qaraganda, 
Buyuk Britaniya o’zining 2019-22 yilga qadar moljallangan iqtisodiy jinoyatga qarshi kurashish 
yo’l xaritasini belgilab olgan. Bizda muammo o’z yechimini qonun hamda tegishli department 

---

151 
orqali topayotgan bo’lsa, Buyuk Britaniyada o’z iqtisodiyotiga xos va mos farqli uslublardan 
foydalanilmoqda, ushbu yo’llarni tahlil qilgan holda, iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashda yangi 
chora tadbirlarni amalda qo’llashimiz mumkin. Ma’limki, o’tgan yili ”Financial action task“ 
iqtisodiy jinoyatlarga qarshi faoliyat yuritayotgan tizimlar tahlil etib ulgurilgan bo’lib, 60 davlat 
ichida Britaniya pulning oqishi va terrorizmni moliyalahtirishga qaratilgan kurashning eng qattiq 
tizimlaridan biriga ega ekanligi aniqlangan. Britaniya iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurashida 
xususiy va jamoa sektorlari bilan hamkorlikni ko’zlagan. Moliya rahbari Bob Wigley so’zlariga 
ahamiyat beraylik,-“Fribgarlar ko’plab qurbonlarning hayotiga zarar yetkazish uchun javobgardir va 
biz ushbu tahdidga yaxshiroq javob bera olishimiz kerak”.
Darhaqiqat, iqtisodiy huquqbuzarliklar ko’plab kishilar mulki yoki hayotiga tahdid soluvchi
xavfdir. Uni oldini olish maqsadida Britaniyada Milliy iqtisodiy jinoyatchilik markazini yaratish; 
siyosat hamda qonunchilik bazalarida islohatlar amalga oshirish; pullarni legallashtirish bo’yicha 
razvedka ishchi guruhi hamda jamoaviy firibgarlik nazorati bo’yicha ishchi guruhining tashkil 
etilishi mamlakat rejasiga kiritilgan.
Bugungi kunda ham iqtisodiy jinoyatchilik inson hayotining har sohasiga o’z tasirini 
o’tkazib kelmoqda. U oddiy darajadagi firibgarlikdan tortib, kiber faol bozorlarni boshqarishgacha 
bo’lgan jinoyatchiliklarning keng ko’lamini qamrab olganligi sababli unga qarshi kompleks 
yechimlar hamda chuqur islohat ishlari olib borilmoqda. Bu borada O’zbekistonda ham Buyuk 
Britaniyada ham davlat-xususiy sherikchilik ishlarini yo’lga qo’yilmoqda. Bundan tashqari, har 
ikki davlatda ham shubhali faoliyat to’g’risida to’g’ri ma’lumotga ega bo’lish va iqtisodiy jinoyatga 
qarshi samarali kurashishni yanada takomillashtirish, sohaga innovatsion usullarini hamkorlikda 
yaratish va joriy etish iqtisodiy xavf – xatarni kamayishiga ta’sir ko’rsatadi.
Foydalanilgan adabiyotlar. 
1.
O’zbekiston Respublikasi prezidentining PF-5446 sonli farmoni.”
 
Budjet 
mablag‘laridan 
foydalanish samaradorligini 
tubdan 
oshirish 
va 
iqtisodiy 
jinoyatlarga qarshi 
kurashish mexanizmlarini 
takomillashtirish 
chora -tadbirlari 
to‘g‘risida
” uzaf.edu.uz.
2.
SH. M. Mirziyoev “
2019 yil uchun mo‘ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi 
Oliy Majlisga
 
Murojatnomasi” “ Kuch – adolatda” O’zbekiston Respublikasi oliy sudining huquqiy 
gazetasi 9.12.2019y 
3
. www.prokuratura.uz/8422/ 2019yil 22-aprel.