O‘zbeкiston respubliкasi

o
„
rik 
oppoq bo„lib gulladi
. 
(H.Olim.) 
Aniqlovchi: 
Bilim – 
baxt 
kaliti
. (Maqol) 
To‗ldiruvchi: 
Кo„rpangga qarab 
oyoq 
uzat
. (Maq.) 
Hol: 
Ship etdi, 
Shibirg
„
on 
ketdi. 
(Topish.) 
Darslik va qo‗llanmalarda BК kesim vazifasidagi so‗zni ham 
shakllantiradi degan fikrga qo‗shilib bo‗lmaydi. Sababi, kesim boshqa 
bo‗laklarga mutlaq hokim. ККning sintaktik mohiyati esa «sintaktik 
qurilmada oldingi so‗zni keyingi so‗zga bog‗lash». Bu mohiyat 
nuqtayi nazaridan kelishiklarga munosabatda bo‗ladigan bo‗lsak, 
kesimda bosh kelishikni qidirish mantiqsizlik ekanligi ayon bo‗ladi. 
Qaratqich kelishigi
. QК uch xil qo‗llanadi: 
kitob
ning 
varag„i, 
men
ing 
uyim, qoshi
n 
qarosi
. QК ko‗rsatkichini olgan so‗z – qaratqich, 
u bog‗langan so‗z – qaralmish. Qaratqich-qaralmish munosabati ancha 
barqaror bo‗lib, bu QК ko‗rsatkichining so‗z birikmasidagi o‗rni 
ancha barqarorligi bilan belgilanadi. 
QК
shuning uchun, shuning singari 
kabi birikuvlarda so‗z 
birikmasi hosil qilmaydi, balki so‗zning ajralmas qismiga aylanadi. 

---

188 
QКni olgan so‗z EКni olgan so‗z bilan birga qo‗llanadi. Bunday 
qurilishli so‗z birikmalari – QКdagi ism + EКdagi ism so‗z birikmasi 
umumiy qolipining voqelanishi. 
QКning keltirilgan uch xil ko‗rinishi nutq ko‗rinishi, bog‗lanuvchi 
so‗zlarning lug‗aviy ma‘nosiga bog‗liq ravishda yuzaga chiqadi. 
Tushum kelishigi
. TК ning morfologik ko‗rsatkichi – -
ni
. 
Varianti – (
-n, -i
). TКdagi so‗z faqat fe‘l bilan bog‗lanadi. Fe‘llar TК 
dagi so‗zga munosabatiga ko‗ra, ikkiga ajraladi: o‗timli fe‘l va 
o‗timsiz fe‘l. TК ham ko‗p holda BК bilan o‗rin almashadi: 
kitob