Магистрлик иши

taxtga merosxo’rlik 
masalasida ham ba’zi o’ziga xosliklarni 
ko’rish mumkin. Dasht o’zbeklarida amalda bo’lgan qadimiy odatga ko’ra taxtga 
amaldagi xonning farzandlari emas, balki hukmron sulolaning eng yoshi ulug’i 
da’vogar (merosxo’r) hisoblangan. Bu tartibga qat’iy amal qilinmasada, lekin 
ayrim hollarda, xususan, XVI-XVII asrlarda taxtga merosxurlikning bu an’anasi 
kuchini ko’rish mumkin. Lekin bu tartibga qo’ng’irotlar sulolasi hukmronligi 
davrida qat’iy amal qilingan deb bo’lmaydi, albatta.
92
Машарипова Г. Қадимги ва ўрта асрлар даврида Марказий Осиё ҳудудларидаги ўзаро этник муносабатлар 
(Абулғозий маълумотлари асосида) // Ўзбекистонда миллатлараро муносабатлар: тарих ва ҳозирги замон 
(илмий-амалий анжуман). – Тошкент, 2003. – Б. 36-38.
93
Эшов Б. Ўзбекистонда давлат ва маҳаллий бошқарув тарихи. – Тошкент: Янги аср авлоди, 2012. – Б. 393-
401. 

---

41 
XIX asrdan boshlab, taxtga munosabat masalasida oilaviy an’analar 
ustunligi to’la namoyon bo’ladi va bu holat odatiy holga aylanadi. Taxt merosxo’ri 
sifatida Xonning o’g’illari asosiy davogar bo’lib qola boshladi. Bunday odatning 
qaror topishida natijasida Xiva xonligida taxtga merosxo’rlik masalasida oilaviy 
manfaatlarning sulola manfaatlaridan to’la ustunlik qilganligini ko’ramiz. 
Qo’ng’irotlar sulolasi hukmronligi davrida joriy qilingan taxtga merosxo’rlik 
tartibiga birmuncha qat’iy amal qilingan. Lekin, shunga qaramasdan, ba’zi 
tadqiqotchilarning fikricha, Xiva xonligida taxtga merosxo’rlik masalasidagi 
davomiylik muayyan va aniq bir shaklga ega bo’la olmagan
94
.
Xon saylash marosimida Kengashning ahamiyati rasmiy jihatdan yanada 
oshgan. Odatda, oldingi xon vafotidan so’ng «valiahd» Xon etib saylanar edi. Xon 
nomzodini ko’rsatishda Inoq, Mextar, Qushbegi va Yasovulboshi katta rol 
o’ynaganlar. Lekin yuqori tabaqa a’yonlari va xon urug’lari tor doirada 
o’tkaziladigan saylov avvaldan kelishib qo’yilgan bo’lib, xon tayinlash rasmiy bir 
marosimdek bo’lgan. Odatga binoan yangi saylangan xon bir qator amaldorlarga 
sarupo ulashgan. Bu ularga bildirilgan ishonch ramzi hisoblangan.