“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında islewdegi mashqalalar hám sheshimler”

“Tálim sistemasında elektron tálim ortalıǵında 
islewdegi mashqalalar hám sheshimler”
Sizler ótken sabaqlarda qanday temalardı óttińler? 
Sizińshe temalarda neler haqqında aytılǵan? –bul sorawlar oqıwshılardan ótken tema 
mazmunına oy juwırtıp, óz túsinigi menen ortaqlasıwdı ámelge asıradı. Oqıwshılar tekst 
mazmunını boyınsha túsinigin ayttı. Al, muǵallimniń olardan xalıq gúzdi nege “Altın gúz” 
dep ataydı? –dep sorawdı oqıwshılardan xalqımızdıń danalıq tereń mánili astarlı oy menen 
tábiyat qubılısın baylanıstırıp, ózlerinde belgili bir pikir payda etiwin talap etedi. 
Oqıwshılardıń “gúzde tereklerdiń japıraqları sarǵayadı, shópler quwraydı” dep qaytarǵan 
juwapları gúzgi tábiyat qubılısların durıs qabıllaǵanın kórsetse, gúzde paxta, alma júzim 
pisedi. Júweri, tarı, salı orıp alınadı. Gúzde eginler jiynaladı, h.t.b. degen juwapları gúzdiń 
xalıq turmısı ushın áhmiyeti neden ibarat ekenligin sanalı túsinikligin dálilleydi. Bul túsinik 
muǵallimniń: “Paxtanıń biziń turmısımız ushın qanday áhmiyeti bar?” –degen sorawı 
nátiyjesinde keńeyip gózzalana túsedi. Oqıwshılardıń qaytarǵan juwapları olardıń túsinik 
dárejesin kórsetiw menen birge gúz máwsiminiń gózzallıǵın xalıq turmısı ushın áhmiyeti 
menen baylanıstırıp, ózlerinde estetikalıq seziniwshilik payda etkenin dálilleydi. Sonlıqtan 
da, muǵallim oqıwshılarǵa gúzdiń gózzallıǵın miynet procesi menen baylanıstırıp ashıwdı 
dıqqatta tutadı. Ol oqıwshılarǵa: “Sizler gúzdiń xalıq turmısı ushın áhmiyetine túsingenińizdi, 
gúzdi xalıq húrmetlegen “Altın gúz” dep ataytuǵınlıǵın, gúzde paxta hár túrli daqıl eginleri, 
jemisler pisetuǵınlıǵın ayttıńızlar. Al, usı paxta, daqıl eginleri, jemisler ózi pisip jetilise me, 
yamasa olardıń zúráát beriwi ushın miynet eteme?” –dedi. Bul oqıwshılardıń awıl ónimlerin 
jetilistiriw ushın miynetkeshlerdiń qanday miynet túrlerin ámelge asırıwı kerekligi tuwralı 
oylanıwdı hám olardı atawdı talap etti. Istıń orınlanıwın tájriybede kóriw hám oǵan óz qolınan 
kelgen úlesin qosıw oqıwshılardıń túsiniginiń bekkem hám sanalı bolıwına járdem etedi. 
Bunday jaǵdayda oqıwshı hár bir atqarılatuǵın istiń áhmiyetine hám onıń estetikslıq gózzallıǵı 
sol is processiniń sol eginniń rawajlanıwı ushın zárúrliginde ekenligin sezinedi. Bul 
oqıwshınıń miynet isenimin kúsheytedi.
Teoriyalıq bilim menen tájriybedegi túsiniktiń baylanısı nátiyjesinde miynetti
súyiwshilik payda boladı, miynet kónlikpesi qáliplesedi. Miynettiń áhmiyeti tuwralı bilim 
rawajlanadı. Oqıwshılardıń praktikalıq iske aralasıp, óz qolınan kelgen miynet penen 
ortaqlasıwı, olardıń teoriyalıq biliminiń keńeytiw hám bekkemleniwine unamlı tásir jasaydı. 
Mısalı, muǵallimniń oqıwshılardıń qaytarǵan juwapların alayıq:
Muǵallim: paxtanı egip jetistiriw ushın qanday is túrlerin atqarıw kerek? 
Azat: paxta egetuǵın jerdi suwǵaradı, aydaydı. 
Gúlzada: jerge shigit sebedi, paxta óskennen keyin suwǵaradı, paxtanı kútedi. 
Tamara: paxtanı azıqlandıradı, birleydi. 
Qutlımurat: paxta óskennen soń dárileydi. Sonnan keyin japıraǵı túsedi.
Muǵallim: mine, ózlerińiz aytıp otırsızlar paxtanı egip, jetistiriw ańsat is emes eken. Paxtanı 
ósirip, onnan mol zúráát alıw ushın kóplgen miynet processlerin atqarıw kerek eken. Paxta 
egiletuǵın jerdi suwǵarıw, oǵan tógin tógiw, jerdi aydaw, tegislew, shigit sebiw, qarıqjarıw, 
ósken paxtanı kútiw, azıqlandırıw jasaw h.t.b. kóplegen islerdi, hár qaysısın óziniń belgili 
waqtında sapalı etip orınlaw kerek. Sonda ǵana paxtadan mol zúráát jetilistiriledi. Tek erinbey 
islegen miynet ǵana jemisli nátiyjege alıp keledi. Bunı ata-babalarımız ózleriniń turmısında 
kórgen. Erinbey miynet islerin adamǵa jerdiń berer baylıǵı mol ekenligin bilgen. Usını 
jaslarǵa násiyat etken. Olarǵa “Berseń alasań –ekseń orasań” –dep aqıl aytıp, erinbey miynet 
etiwge, súyiwge úyretken. Naqıl sózlerdiń obrazlılıǵı, oy ıqshamlılıǵı, ondaǵı tereń mánili 
pikir muǵallimniń oqıwshılar menen gúrrińlesiw arasında ashıladı. Muǵallim oqıwshılardan:
“Berseń alasań –ekseń orasań” degendi qalay túsinetuǵınlıǵın soraydı.
Oqıwshılar: Berseń alasań –ekseń orasań 
Muǵallim: usı naqıldı ata-babalarımızǵa bizge neni násiyatlaydı? 

---

Qaraqalpaqstan 
Respublikası xalıq bılımlendiriw xızmetkerlerin 
qayta tayarlaw hám olardıń qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı
151