5
2.2- rasmda dilatometrik
termometrning
tuzilish sxemasi tasvirlangan.
Bu asbobda sezgir
element
sifatida
katta
chiziqli
kengayish
koeffisientiga ega bo`lgan materialdan (jez va mis)
tayyorlangan naycha
2
qo`llanilgan. Korpus 3 ga
kavsharlangan naycha ichida sterjen 1 joylashgan.
Sterjen chiziqli kengayish koeffisienti kichik bo`lgan
material
(masalan,
invar)
dan
ishlangan.
O`lchanayotgan muhitning temperaturasi ko`tarilishi
bilan naycha 2 uzayadi. Bu hol sterjen 1 ning
siljishiga olib keladi. SHunda prujina
9
shayn
4
ning
bo`sh
tomonini pastga tushiradi, o`z navbatida u
tortqi
8
va tishli sektor
7
orqali strelka
6
ni uning o`qi
atrofida aylantiradi.
Strelka esa shkala
5
da
o`lchanayotgan temperatura qiymatini ko`rsatadi.
2.2-rasm. Dilatometrik
termometrning tuzilish
sxemasi.
Dilatometrik termometrlar suyuqliklar temperaturasini o`lchashda hamda
temperaturani ma`lum darajada avtomatik
ravishda saqlash uchun va
signalizasiyada qo`llanadi. Dilatometrik termometrlar 1,5 va 2,5 aniqlik klasslarida
chiqariladi, ularning yuqorigi o`lchash chegarasi 500°C gacha. 150°C dan
oshmagan temperaturalar uchun naycha jezdan,
sterjen esa invardan ishlanadi,
undan yuqori temperaturalar uchun naycha zanglamas po`latdan, sterjen esa
kvarcdan ishlanadi.
Afzalliklari: ishonchliligi va sezgirligi yuqori.
Kamchiliklari: asbob o`lchamlarining kattaligi, temperaturaning bir nuqtada
emas, balki hajmda o`lchanishi, issiklik
inersiyasining kattaligi, ko`rsatkichlarni
masofaga uzatish mumkin emas.
Bimetall termometrlarning sezgir elementi kavsharlangan ikkita plastinkadan
tayyorlangan prujinadan iborat. Bu plastinkalar issiqlikdan kengayish temperatura
koeffiiienti turlicha bo`lgan metallardan tayyorlanadi. Temperatura o`zgarganda
plastinkalar uzayadi. Plastinkalar bir-biriga nisbatan siljiy olmaganligi sababli
prujina issiqlikdan kengayish temperatura koeffisienta kam bo`lgan
plastinka
tomonga og`adi. Plastinkalar uzayishining temperatura koeffisienti farqi qancha
katta bo`lsa, prujinaning temperatura o`zgarishidagi og`ishi shuncha ko`p bo`ladi.
2.3-rasmda yassi plastinkali bimetall termometrning tuzilish sxemasi ko`rsatilgan.
Temperatura o`zgarishi bilan bimetall prujina 1 pastga egiladi. Tortqi 2 strelka
4
ni
o`q
3
atrofida aylantiradi.
6
2.3-rasm. Yassi plastinkali bimetall termometrning tuzilish sxemasi.
Strelka shkala 5 da o`lchanayotgan temperatura qiymatini ko`rsatadi.
Bimetall plastinka qo`llanilganda o`lchashning
yuqorigi chegarasi pastki
plastinka tayyorlangan materialning qayishqoqligi chegarasi bilan chegaralanadi.
Sezgir elementlar sifatida yoysimon yoki vintsimon spirallar qo`llaniladi. Bime-
tall termometrlar bilan temperaturani o`lchash chegarasi –150°C dan +700°C
gacha, xatosi 1...1,5%. Bu turdagi termometrlar temperaturani ma`lum darajada
avtomatik ravishda saqlash va signalizasiya uchun qo`llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: