Bob. Oshqozonosti bezining orolcha apparati kasalliklari

Insulin bazal sekretsiyasi 
(ya’ni ekzogen stimullar mavjud emasligida) 
ovqat qabul qilishgacha sintezlangan (och qoringa) insulin miqdori hisoblanadi. 
Glyukoza miqdori 80-100 mg% (4,4-5,6 mmol/l) bo‘lganda insulin sekretsiyasini 
stimullaydi, bu gormon sekretsiyasi uchun ko‘plab stimulyatorlarining ta’siri zarur
( in vitro tizimida). 
Insulin stimullangan sekretsiyasi 
ekzogen stimulyatorlar ta’siri ostida kelib 
chiqadi. In vivo holatda β- hujayralari ovqat qabul qilishga javoban ishlaydi. 
Insulinning eng kuchli qo‘zg‘atuvchisi glyukoza hisoblanadi. Glyukoza 
konsentratsiyasining qonda birdaniga oshishida insulinning qisqa muddatli 
sekretsiyasi kuzatiladi (birinchi faza). Keyinchalik bu glyukoza konsentratsiyasiga 
mos ravishda insulin sekretsiyasi sekin asta kamayadi, biroq keyin turg‘un darajaga 
yetguncha yana o‘sib boradi (ikkinchi faza).
Insulinning ta’sir mexanizmi.
Insulin hujayra membranasi orqali glyukoza, 
oqsil va boshqa moddalar kirishini oshirib, organizm to‘qimalarida elektrolit, oqsil, 
yog‘ va uglevod almashinuviga ta’sir qiladi. Insulin o‘zining biologik ta’sirini mos 
retseptorlar orqali amalga oshiradi.
Insulin retseptori ikki subbirlikdan tashkil topgan oqsildan iborat. SS-
subbirlikning polipeptid zanjiri 719 ta aminokislota qoldig‘i (hajmi 135000), v-
subbirliklar esa 620 ta aminokislota qoldiqlari (hajmi 95000) ni o‘z ichiga oladi. 
Retseptor quyidagi asosiy uchta vazifani bajaradi: 1) insulin yuqori darajadagi 
o‘ziga xoslik bilan bog‘lanadi; 2) hujayra ichi jarayonlariga mos signal beradi; 3) 

---

insulin «internalizatsiyasi»ni amalga oshiradi, natijada gormon lizosomada 
proteolizaga yo‘liqadi, retseptor esa hujayra membranasiga qaytadi. Insulin 
retseptorini geni 19-xromosomaning qisqa elkasida joylashadi.
Insulinning asosiy ta’siri hujayra membranasi orqali glyukoza o‘tkazilishini 
oshirishdan iborat. Glyukozaning hujayra ichiga kirish tezligi 20-40 marta ortadi. 
Bu membranada glyukoza oqsil-transporterlar miqdorining 5-10 marta oshishi 
hisobiga bir vaqtning o‘zida hujayra ichida ularning 50-60% kamayishi kuzatiladi.
Glyukoza transportyorlarining ikki sinfi ajratiladi: glyukozali natriy 
kontrastportyori va glyukozaning xususiy transportyori va uning 5 izoformlari. 
Glyukozali natriy yetkazuvchi (simporter) ingichka ichakning kipriksimon 
hujayrasi va buyrakning proksimal kanallarida ekspressiyalanadi. Mazkur oqsil 
ichak bo‘shlig‘idan yoki nefrondan konsentratsiya gradienti bo‘ylab yetkaziluvchi 
natriy ionlarining bog‘lanish yo‘li bilan glyukozani konsentratsiya gradientiga 
qarshi yo‘nalishda faol transportini amalga oshiradi. 
Glyukoza etkazuvchilarining ikkinchi sinfi hamma hujayralar yuzasida 
joylashgan membranali oqsillar bo‘lib, ular konsentratsiya gradienti bo‘ylab 
glyukozani yetkazib beradi (erkin diffuziya). 
Ushbu glyukoza etkazuvchilari orasida GLYUT 1(eritrotsitar turi), GLYUT 2 
(jigarli turi ), GLYUT 3 (miyali turi ), GLYUT 4 (muskul-yog‘ t) turi GLYUT-5 
(ichakli turi) turlari farqlanadi.