O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi namangan davlat universiteti

malakalariga 
ega bo’lish kerak
. 
Umumiy va o’quv ishlari turlari bo’yicha hajmi 
Fanga umumiy 106 soat ajratilgan bo’lib, shundan auditoriya mashg’ulotlari 
46 soat bo’lib, semestr davomida haftasiga 3 soatdan o’tiladi.
Semestr(lar) bo’yicha mashg’ulot turlariga ajratilgan soatning taqsimoti 
Ma’ruza mashg’ulotlari mazmuni va unga ajratilgan soatlar 
№ 
Mavzular 
Qisqacha mazmuni 
Soati 
1. 
O’zbekistonning 
foydali 
o’simliklari
 
fani predmeti, maqsad 
va vazifalari. 
O’zbekistonning foydali o’simliklari
 
faniga kirish, ob’ekti, predmeti, maqsadi, 
vazifasi, tarixi, ahamiyati, turlar tarkibi, 
ilmiy tadqiqot metodlari.
 
2 
2. 
O’zbekiston florasi 
O’zbekiston florasi turlari tarkibi, 
o’rganilish tarixi, sistematik tarkibi, 
botanik – geografik ahamiyati,
2 
3. 
Oziq 
– 
ovqat 
o’simliklari, sabzavot – 
poliz o’simliklari 
Oziq – ovqat, sabzavot va poliz 
o’simliklaridagi uglevodlar, oqsillar, 
yog’lar, vitaminlar, xushbo’y hidli va 
yoqimli 
ta’mli 
moddalar, 
makroelementlardan 
natriy, 
kaliy, 
kal’tsiy, 
magniy, 
fosfor, 
temir 
2 
Semestr 
Yuklama 
Auditoriya mashg’ulotlari turi bo’yicha 
o’quv yuklamasi taqsimoti (soat) 
Mustaqil 
ta’lim 
Jami 
Ma’ruza 
Amaliy mashg’ulot
VI 
128 
68 
36 
32
60 
Jami 
128 
68 
36 
32
 
60 

---

7 
mikroelementlardan yod, kobalt va 
boshqa moddalar. Dunyo miqyosida va 
O’zbekistonda foydalaniladigan oziq – 
ovqat, sabzavot va poliz o’simliklari.
4. 
Tolali o’simliklar 
Barg, poya, ildiz va urug’larda tola 
saqlovchi O’zbekistonda o’suvchi ayrim 
o’simlik turlari. Tolalarning pishiqligi, 
egiluvchanligi 
va 
chidamliligi. 
Tolalardan yigiruv, to’quv ishlarida, ip, 
gazlama tayyorlashda foydalanilanish. 
To’qimachilik sanoati. Tola saqlovchi 
gulxayridoshlar, 
zig’irdoshlar 
va 
kendirdoshlar oilalarining vakillari. 
2 
5. 
Ziravor o’simliklar 
Ozuqabopligi va to’yimliligi unchalik 
yuqori bo’lmagan, ammo yoqimli hid va 
ta’m saqlovchi ziravor o’simliklarning 
turlari tarkibi, O’zbekistonda tarqalishi. 
Ziravor o’simliklarning turli organlarida 
to’planadigan efir moylari, oshlovchi 
moddalar, alkaloidlar, glikozidlar va 
boshqa kimyoviy moddalar haqida 
ma’lumotlar. 
2 
6. 
Vitamin va minerallar 
saqlovchi o’simliklar 
Ko’p miqdorda turli vitaminlar 
saqlovchi o’simliklar, ularning turlari 
tarkibi, ishlab-chiqarishda foydalanilishi. 
Ularni odam va hayvonlar uchun bevosita 
vitamin 
manbai 
yoki 
vitaminli 
preparatlar tayyorlovchi sanoat uchun 
xom-ashyo 
bo’lib 
xizmat 
qilishi. 
Vitaminlarni 
o’simliklarning 
hujayralarida hosil bo’lishi. Ularning 
miqdor 
ko’rsatkichlari. 
Ayrim 
vitaminlarnni faqatgina muayyan bir 
o’simlik turida to’planishi. 
2 
7. 
Dorivor o’simliklar va 
ularni saqlash, qayta 
ishlash va foydanish 
O’zida 
odam 
va 
hayvon 
organizmlariga ta’sir qiluvchi biologik 
faol 
moddalarni 
saqlovchi 
dorivor 
o’simliklar, tibbiyota foydalanilishi. 
Dunyo 
va 
O’zbekiston 
bo’yicha 
tarqalishi. Xalq tabobatida foydalanilishi, 
arab, 
hind, 
xitoy, 
tibet 
tibbiyoti 
tajribalari. Ishlab chiqarish sanoati 
2 

---

8 
miqyosida 
ishlatiladigan 
dorivor 
o’simliklar, ularni davlat reestriga 
kiritiladi. Ulardan turli biologik faol 
moddalarni 
(BFM) 
(alkaloidlar, 
glikozidlar, 
vitaminlar, 
achchiq 
moddalar, 
oshlovchi 
moddalar, 
polisaxaridlar, flavonoidlar, efir moylari 
va b.) ajratib olish va foydalanish. 
8. 
Saponinli o’simliklar 
Ayrim 
o’simliklarning 
moddalar 
almashinuvining hosilasi hisoblangan 
saponin 
– ko’pirtiruvchi moddalar 
saqlaydigan o’simliklar, o'simliklarning 
turli organlarida saponinni to’planishi, 
ko'proq urug' va ildizlarida to'planishi. 
Ulardan sanoatning har xil tarmoqlarida, 
ayniqsa, to’qimachilikda shoyi hamda 
jun matolaridan yasalgan buyumlarni 
yuvuvchi 
vosita 
sifatida, 
rangli 
metallurgiyada, o’t o’chirishda va 
penobetonlar tayyorlashda, meditsinada 
siydik 
haydovchi, 
revmatizmni 
davolashda 
hamda 
gomeopatiyada 
ishlatilishi. 
2 
9. 
Moyli o’simliklar 
Moyli o’simliklarning turlar tarkibi, 
ularning turli organlarida, ayniqsa, meva 
hamda urug’larida ko’p miqdorda sifatli 
yog’ - moylarni saqlashi. Moyli 
o’simliklar oziq-ovqat, ozuqabop yoki 
texnik yog’-moyli o’simliklar bo’lishi. 
Bunday o’simlik turlaridan olinayotgan 
xom-ashyo mahsulotlarini oziq-ovqat 
tarmoqlari hamda texnikaning turli 
barcha 
yo’nalishlarida 
ishlatilishi. 
Dorivorlik va texnik maqsadlar uchun 
ishlatiladigan moyli o’simliklarning 
vakillaridan olinayotgan moylar ilmiy 
tabobatda dori-darmonlar tayyorlashda, 
texnikada esa detallarni moylashda 
foydalanilishi. 
2 
10. Efir moyli o’simliklar 
Efir moyli o’simliklar turlari tarkibi. 
Ilmiy 
tabobatda 
efir 
moylaridan 
tayyorlangan 
dori-darmonlar 
bilan 
og’riqni qoldirish, asab sistemasini 
tinchlantirish, oshqozon-ichak faoliyatini 
yaxshilashda ishlatilishi. Shuningdek, 
2 

---

9 
balg’am 
ko’chiruvchi, 
antiseptik, 
bakteritsidlik, nafas olish hamda yurak 
ish faoliyatini tiklashda qo’llanilanilishi.
Efir moyli o’simliklar turli iqlim, 
ekologik sharoitlarda tik mintaqalarda 
ham o’sishi. Ular o’simlik qoplamida
jamoa dominanti, subdominant, ba’zan 
tsenotiplarni 
– 
archazorlar, 
yong’oqzorlar, shuvoqzorlarni hosil 
qilishi. 
11. Oshlovchi 
moddalar 
saqlovchi o’simliklar 
Oshlovchi o’simliklar turlari tarkibi, 
ulardan olinayotgan tanid hamda tanin 
moddalari teri oshlash sanoatida, ilmiy 
hamda xalq tabobatida dori – darmonlar 
ishlab 
chiqarish 
manbai 
sifatida 
foydalanilishi. 
Baliqchilik 
sanoatida 
baliq ovlaydigan asbob uskunalar hamda 
ov to’rlariga ishlov berish, foydalanish.
Tanid moddasi bilan oshlangan terilar 
yumshoq, 
egiluvchan, 
suvni 
o’tkazmaydigan va unda chirimaydigan, 
qotmaydigan hamda qaynatilganda titilib 
ketmaydigan (gidrolizga berilmaydigan) 
xususiyatlarga ega bo’lishi. 
2 
12. Manzarali o’simliklar 
Chiroyli, o’zidan yoqimli hidlar chiqarib 
yon atroflariga ifor moylaridan taratib 
turadigan, 
inson 
kayfiyati 
hamda 
ruhiyatini ko’taradigan manzarali bir, 
ikki, ko’p yillik o’tlar, butalar hamda 
daraxtlar 
haqida 
ma’lumot. 
Tik 
o’sayotgan salobatli daraxtlar, o’t 
o’simliklar hamda yotib, o’rmalab 
o’suvchi lianalar haqida ma’lumotlar. 
Ulardan shahar landshaftlarini yaratishda 
foydalanish . 
2 
13. Yem 
– 
xashak 
o’simliklar 
Yem – xashak o’simliklariga chorva 
mollari hamda yovvoyi hayvonlar uchun 
yem-xashak 
sifatida 
ishlatiladigan 
madaniy va yovvoyi holda o’suvchi 
o’simliklar 
kiradi. 
Yem-xashak 
o’simliklariga turli hayotiy shakldagi 
o’simliklar misol bo’la oladi. Daraxtlar, 
butalar, yarim butalar, o’tlar, lishayniklar 
va hokazo. Masalan, keng bargli 
2 

---

10 
daraxtlarning 
shoxchalarini 
yoki 
ignabargli daraxtlarning shoxchalarini 
vitaminga va ozuqaga boy yem sifatida 
ishlatish mumkin. Yem-xashak sifatida 
o’t o’simliklarning ahamiyati juda katta, 
birinchi navbatda ko’p yillik o’tlarning. 
Ayniqsa, 
boshoqdoshlarning 
(donli 
ekinlarning) 
va 
dukkakdoshlarning 
(burchoқdoshlarning) 
yem-xashak 
sifatidagi roli nihoyatda beqiyosdir. 
14. Oziq-ovqat, ozuqabop 
va 
dorivor 
zamburug’lar 
Oziq-ovqat, 
ozuqabop 
va 
dorivor 
maqsadlarda 
foydalaniladigan 
zamburug’larning turlari tarkibi, dunyo 
va O’zbekiston miqyosida tarqalishi, 
ularni 
muhofaza 
qilish, 
madaniylashtirish, ishlab chiqarishda 
foydalanish.
2 
15. Oziq-ovqat, ozuqabop 
va dorivor suvo’tlar 
Oziq-ovqat, 
ozuqabop 
va 
dorivor 
maqsadlarda 
foydalaniladigan 
suvo’tlarning turlari tarkibi, dunyo va 
O’zbekiston miqyosida tarqalishi, ularni 
muhofaza 
qilish, 
madaniylashtirish, 
ishlab chiqarishda foydalanish. 
2 
16. O’zbekistonda 
tarqalgan noyob va 
yo’qolib 
borayotgan 
foydali o’simliklar 
O’zbekistonda tarqalgan Qizil kitobga 
kiritilgan, degradatsiyaga uchrayotgan, 
muhofazaga muhtoj foydali o’simliklar, 
ularning turlari tarkibi, monitoringi, 
ko’paytirish chora tadbirlari.
2 
17. O’zbekistonda 
tarqalgan 
madaniy 
o’simliklar 
turlari 
tarkibi 
O’zbekistonda 
tarqalgan 
madaniy 
o’simliklar turlari tarkibi monitoringi, 
yetishtirish usullari, zararkunandalardan 
himoyalash, introduksiya, sanoat va 
ishlab chiqarishda foydalanish. 
2 
18. Ishlab 
chiqarishda 
foydali o’simliklarning 
ahamiyati 
O’zbekiston 
Respublikasida 
ishlab 
chiqarish va sanoatda o’simliklarning 
ahamiyati, iqtisoyotni rivojlantirishdagi 
ahamiyati. 
2