1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

x(t)
tarzida belgilanadi. 
x(t)
ta’sirida avtomatika tizimida turli miqdoriy va 
sifatiy o‘zgarishlar sodir bo‘ladi, natijada jarayon ko‘rsatkichlari – rostlanadigan 
miqdorlar – istalgan qiymatni oladi yoki o‘zgarish xarakteri talab etilgandek 
bo‘ladi.
Rostlanadigan miqdorlar 
u(t)
bilan belgilanadi va chiqish koordinatlari yoki 
chiqish miqdorlari deb ataladi.

---

20 
Rostlanuvchi ob’ektga bevosita keladigan ta’sirlar avtomatik rostlash 
tizimiga beriladigan tashqi ta’sirlarning ikkinchi turiga kiradi. Bu ta’sirlar tashqi 
g‘alayonlar deb ataladi va F(t) bilan belgilanadi. 
Turli avtomatika tizimlari uchun g‘alayonlar ham turlicha bo‘ladi. Masalan, 
o‘zgarmas tok motori uchun motorga keltiriladigan kuchlanish kirish miqdori, 
motorning aylanish chastotasi chiqish (rostlanadigan) miqdori, uning validagi 
yuklama esa g‘alayon bo‘ladi.
G‘alayonlar asosiy va ikkinchi darajali bo‘ladi. Asosiy g‘alayonlarga 
rostlanuvchi miqdor 
u(t) 
ga eng ko‘p ta’sir ko‘rsatuvchi g‘alayonlar kiradi. Agar 
tashqi g‘alayonlarning rostlanuvchi miqdor 
u(t)
ga ta’siri oz bo‘lsa, ular ikkinchi 
darajali deb ham hisoblanadi. Masalan, o‘zgarmas tok bilan qo‘zg‘atiladigan 
o‘zgarmas tok motori uchun motorning validagi yuklama asosiy g‘alayon, motor 
aylanish chastotasining juda oz o‘zgarishiga sabab bo‘ladigan g‘alayonlar 
(xususan, qo‘zg‘atish chulg‘amining va yakor chulg‘amining qarshiligini, 
binobarin, toklarni ham o‘zgartiruvchi tashqi muhit haroratining o‘zgarishi; 
motorning qo‘zg‘atish chulg‘amini ta’minlovchi elektrik tarmoq kuchlanishning 
o‘zgarishi; cho‘tkali kontaktlar qarshiligini o‘zgarishi va boshqalar) ikkinchi 
darajali bo‘ladi.
Agar tizimda bir chiqish miqdori (koordinata) rostlansa, bunday tizim bir 
konturli, agar tizimda bir necha miqdor (koordinata) rostlansa, shuningdek, bir 
chiqish koordinatasining o‘zgarishi boshqa koordinataning o‘zgarishiga ta’sir etsa, 
bunday tizim ko‘p konturli deb ataladi. Keyinchalik biz asosan avtomatikaning bir 
konturli tizimlarini ko‘rib chiqamiz.