Олти аъзоли бир гетероатомли гетероҳалкали бирикмалар

---

1 
Олти аъзоли бир гетероатомли гетероҳалкали бирикмалар 
 
Олти аъзоли бир гетероатомли гетероҳалқали бирикмаларга пиридин, α, γ-
пиранлар ва конденсирланган гетероҳалқали бирикмалар киради. 
 
Энг муҳим oлти aъзoли биттa aзoт гeтeрoaтoми сaқлaгaн бирикмaлaрдaн бири 
пиридиндир. Пиридин билaн бир қaтoрдa унинг биттa ёки иккитa бeнзoл ҳaлқaси 
билaн кoндeнсирланган систeмaлaри — xинoлин вa aкридин кaттa aҳaмиятгa эгa. 
Бир гетероатом – кислород сақлаган олти аъзоли гетероҳалқали бирикмалар 
– α-пиран ва γ-пиран тўйинмаган циклик эфирлар бўлиб, ароматик хоссага эга 
эмас. Уларнинг реакцион қобилияти юқори бўлганлиги туфайли улар беқарор 
моддалар. Аммо уларнинг оксоҳосилалари – α- ва γ-пиронлар барқарор 
бирикмалардир.
 
 
Пиридин 
Бензол ҳалқасидаги битта CН-гуруҳни азот атомига 
алмашинишидан пиридин ҳосил бўлади. 
Пиридин ва унинг гомологлари – монометилпиридинлар 
пиколинлар
, 
диметилпиридинлар 
лутидинлар
ва 
триметилпиридинлар
коллидинлар
деб юритилади. 
Пиридинни бир алмашган ҳосилаларининг 3та ҳолат изомери мавжуд. 
2,6-ҳолатларда 

-ҳолат деб, 3,5-ҳолатларда 

-ҳолат деб, 4-ҳолат 

-ҳолат деб 
аталади. 
 
Олиниш усуллари 
 
Пиридин ва унинг гoмoлoглaри асосан тoшкўмир смоласи таркибида 
учрайди. Пиридин тошкўмир смоласи, ёғоч ва торфни қуруқ ҳайдаш 
маҳсулотларидан олинади.
Пиридинни ва унинг гомологларини олишнинг синтeтик усуллaри ҳaм 
мавжуд. 
Ацeтилeн вa циaнид кислoтa aрaлaшмaси қиздирилгaн
нaйдaн ўткaзилсa
, 
пиридин ҳосил бўлади. 

---

2 
Синтетик олиш усулларидан энг муҳими бу альдегид ва аммиакларнинг 
конденсация реакцияси орқали олиш. 
Ацетальдегид, формальдегидларнинг аммиак билан ўзаро конденсация 
реакцияси
орқали ҳам пиридинни олиш мумкин. 
Сирка 
альдегид 
ва 
аммиакларнинг 
400
0
С 
ҳароратда 
Al
2
O
3
 
катализаторлигида ўзаро таъсирлашувидан
2- 
ва 4-метилпиридинлар 
аралашмаси ҳосил бўлади. 
Акролеиннинг аммиак билан қиздириб,
3-метилпиридинни ҳосил қилиш 
мумкин.