Uslubiy majmua

Sakrash-
bu bir sifatning boshqa sifatga aylanish vaqti, shakli, usuli, miqdor 
o‗zgarishlarining uzluksizligi, bosqichma-bosqichligidagi uzilishdir. Masalan, sakrash-bu Erda 
hayotning paydo bo‗lishi, hayvonlar dunyosidan insonning ajralib chiqishi, bir ijtimoiy tuzum 
o‗rniga boshqa ijtimoiy tuzum kelishi, buyuk ilmiy va texnikaviy kashfiyotlardir. Har qanday 
sakrash rivojlanishda o‗tish davrini tavsiflaydi. O‗z tabiatiga ko‗ra u doim ziddiyatlidir, chunki 
yangining tug‗ilishidan ham, eskining qarshiligidan ham dalolat beradi.
Sakrashlarning shakllari rang-barang bo‗lib, rivojlanayotgan hodisaning tabiati, 
shuningdek unda sifat o‗zgarishlari yuz berayotgan konkret sharoit bilan belgilanadi. Sakrashlar:
1) o‗zgarishning davomliligiga ko‗ra (jadal, sust); 
2) o‗zgarish shakliga ko‗ra (bir karra, ko‗p karra); 
3) o‗zgarishning chuqurlik darajasiga ko‗ra (qisman, to‗liq); 
4) o‗zgarishning yo‗nalishiga ko‗ra (progressiv, regressiv, yo‗nalishsiz) farq qiladi.
Sakrashlarni tahlil qilish chog‗ida «evolyusiya», «inqilob», «islohot» kabi atamalar 
ayniqsa muhim ahamiyat kasb etadi. «Evolyusiya» tushunchasi keng va tor ma‘nolarda 
qo‗llaniladi. Keng ma‘nodagi «evolyusiya» asta-sekin rivojlanish jarayoni bo‗lib, u miqdor 
o‗zgarishlarinigina emas, balki sifat o‗zgarishlari, shu jumladan inqiloblarni ham o‗z ichiga 
oladi. Tor ma‘noda «evolyusiya» deganda inqilobdan, uning tayyorlanishidan oldingi davr 
tushuniladi. «Inqilob» tushunchasi ijtimoiy hodisalarni tavsiflash uchun ishlatiladi va jamiyatni 
asta-sekin emas , balki tubdan o‗zgarish yasaydigan sakrashdir. Islohot jamiyat hayotining biron-

---

54 
bir muhim tomonini o‗zgartirish bo‗lib, bunda uning iqtisodiy va davlat tartibi asoslari saqlanib 
qoladi.
SHunday qilib, miqdor va sifat o‗zgarishlarining bir-biriga o‗tishi qonuni, rivojlanishning 
umumiy qonuni sifatidagi mazmuni haqida yaxlit tasavvur hosil qilish imkonini beradigan 
«sifat», «miqdor», «me‘yor», «sakrash» kategoriyalari yordamida muayyanlashtiriladi. Mazkur 
qonun butun borliqning rivojlanishi, harakati va o‗zgarishi qanday, qay tarzda yuz beradi, degan 
savolga javob berib, ob‘ektiv voqelikning har qanday sohasida yangi sifatga o‗tishning ichki 
mexanizmini yoritadi. Ko‗rib chiqilgan qonunlar rivojlanish manbai va uning mexanizmini 
yoritib bersa, inkorni-inkor qonuni – rivojlanishning umumiy tendensiyasini, uning yo‗nalishini 
aks ettiradi.