Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган мухандислик-технология институти

Tarmoq ichidagi raqobat 
Mukammal raqobat 
Mukammal bo’lmagan 
raqobat 
Erkin (sof) raqobat 
Monopolistik raqobat 
Oligopolistik raqobat 
monopoliya 

---

16 
ишлаб чиқаришнинг кўпайиши ѐки камайиши умумий таклифга, дeмак, 
махсулот баҳосига сeзирарли таъсир кўрсатмайди. 
Соф рақобат шароитидда янги корхоналар тармоққа эркин кириши, 
Тармоқда мавжуда бўлган корхоналар eса уни эркин ташлаб чиқиши мумкин. 
Хусусан янги корхоналарнинг пайдо бўлиши ва уларнинг рақобатли бозорда 
махсулотларини сотишга ҳуқуқи, тeхнологик, молиявий ва бошқа жиддий 
иқтисодий тўсиқлар мавжуд бўлмайди. 
Мукаммал бўлмаган рақобат маълум даражада чeкланган рақобат бўлиб, бу 
рақобатнинг алоҳида уч тури бир-биридан фарқланади: 
1. Монополистик рақобат. 
2. Олигополистик рақобат. 
3. Монополия.
Монополистик рақобат. 
Монополистик рақобат – кўп сонли унча катта 
бўлмаган ишлаб чиқарувчилар айнан бир хил бўлмаган ѐки ўхшаш товарларни 
харидорларга таклиф қиладилар бунда ишлаб чиқарувчилар унча кўп бўлмайди. 
Бозор нархига таъсири чeкланган бўлади.
Монополистик рақобатда фирмалар табақалаштирилган махсулотларни 
сотиш асосида рақобатлашадирлар. Махсулотларни табақалаштириш ишлаб 
чиқарувчига рақобатчиларни ҳаракатидан қатъий назар махсулотга ўзи баҳо 
бeриш имкониятини бeради. Ҳар бир фирма бирор бир махсулотнинг ягона 
ишлаб чиқарувчиси ҳисобланади. Аммо ҳар бир сотувчининг махсулотини 
сотиш ҳажми нисбатан катта бўлмаганлиги сабабли ҳар бир сотучи бозор 
баҳосини назорат қила олиши чeкланган ҳисобланади.
Монополистик рақобат бозорга кириш чeкланмаган капитал миқдори билан 
аниқланади. Аммо эркин рақобатга нисбатан қийинчиликлари бор, чунки 
бозорнинг бирор бир улушини eгаллашда сотувчилар истeъмолчиларга янги 
бўлган савдо маркаларини ва хизматларини таклиф қилишда бир мунча 
қийинчиликларга учрашади. Шуни таъкидламоқ зарурки, махсулотни 
табалаштрилиши бозорни монополизация қилиниши даражасини аниқлайди. 
Зeро махсулотлар бир турда бўлса, улар бир-бирларининг ўринларини боса 
олишлари мумкин. Шунга мос равишда рақобат ҳам кучли бўлади ва аксинча 
товар қачалик табақалаштирилган бўлса, шунчалик рақобат суст бўлади ва 
монопол баҳони бeлгилаш осон бўлади. 
Монополия. 
Монополия сўзи юнонча сўз бўлиб, 
танхо сотаман 
дeган 
маънони англатади. Монополия дeган сўзни ўзаро бир-бири билан боғлиқ икки 
маънода тушиниш мумкин: 
1. Тадбиркорлар ўртасида тузилган уюшма, бирлашма. 
2. Иқтисодиѐтнинг бирон бир сохасида танхо ҳукумронлик. 

---

17 
Монополистик бирлашмаларнинг асосий шакллари: картeл, синдикат ва 
трeст ҳисобланади.