К. Абдуназаров, А. Зайнуддинов умумий ер

2 боб. Ер Қуёш тизимида 
2.1 Ер ва унинг ўлчамлари 
Ер Қуёш тизимидаги учинчи сайёрадир. У Венера ва Марс 
сайёралари оралиғида жойлашган. Ердан Қуёшгача бўлган ўртача масофа 
149,6 млн.км. Мазкур масофа астрономик бирлик сифатида қабул 
қилинган. Ернинг орбита бўйлаб ўртача ҳаракат тезлиги секундига 29,8 
км.ни ташкил қилади. Ер орбитасининг узунлиги 940 млн.км. Ер ўз ўқи 
атрофида 23,43 соатда бир мартда айланиб чиқади. 
Ер ядродан, мантиядан ва ер пўстидан иборат. Ҳозирги 
маълумотларга биноан ернинг ядроси металли зарраларни бир-бирига 
урилиши ва ёпишиши (асосан темир зарраларининг) натижасида ҳосил 
бўлган. Ер таркибида енгил газлардан тортиб оғир металларгача учрайди. 
Аммо ернинг таркиби ҳали тўла ва атрофлича ўрганилмаган. Ерни беш 
фоизини ташкил қилган юқори қисмигина яхши ўрганилган. Ер пўстида 
қуйидаги элементлар тарқалган: О(47,2%), SiO
2
(27,6%), Al
2
(8,8%), 

---

34 
Fe(5,1%), Ca(3,6%), Na(2,64%), K(2,6%), Mg(2,1%), H(0,15%), қолган 
элементлар 0,21% ни ташкил қилади. Ернинг ўртача зичлиги 5,52 г/см
3
. 
Ф.Н.Красовский маълумотлари бўйича Ернинг ўлчамлари 
қуйидагича: 
Экваториал радиус ёки катта ярим ўқ-6378,245 км 
Қутбий радиус ёки кичик ярим ўқ-6356,863 км
Ўртача радиус- 6371,110 км 
Қутбий сиқиқлик- 1:298 ёки 21,36 км 
Экваториал сиқиқлик- 1:30000ёки 213м 
Меридиан узунлиги- 40008,550км 
Экватор узунлиги- 40075,696км 
Ер юзасининг майдони- 510083000км
2
Ернинг ҳажми- 1,083 х 10
12
км
3 
Ер юзасининг 71% ни океанлар ва 29% 
ни қуруқлик ташкил қилади. Ер юзасида ҳозирги пайтда тўртта океан 
ажратилади: Тинч, Атлантика, Хинд ва Шимолий Муз океанлари, кейинги 
пайтларда Антарктида материги атрофида жанубий океан ҳам 
ажратилмоқда. Қуруқлик олтита материк ва қитъалардан иборат. 
Материклар: Евросиё, Африка, Шимолий Америка, Жанубий Америка, 
Антарктида, Австралия. Қитъалар: Осиё, Америка, Африка, Антарктида, 
Европа, Австралия. 
Ер юзасининг энг баланд нуқтаси Жомолунгма тоғи ҳисобланади 
(8848м). Дунё океанининг энг паст нуқтаси Тинч океанидаги Мариана 
чўкмаси бўлиб, унинг чуқурлиги 11022м. Қуруқликдаги энг паст нуқта 
Ўлик денгизи сатҳи ҳисобланади, у океан сатҳидан 405 м. пастда 
жойлашган. Қуруқликнинг ўртача баландлиги 875 м., Дунё океанининг 
ўртача чуқурлиги эса 3790м. 
Қуруқликнинг катта қисми шимолий ярим шарда, Дунё океанининг 
катта қисми жанубий ярим шарда жойлашган. Ҳамма қитъалар 
Антарктидадан ташқари жуфт-жуфт бўлиб жойлашган. Шимолий ва 
жанубий Америка, Европа - Африка, Осиё - Австралия. Ҳамма материклар 
(Антарктидадан ташқари) жануб томон торайиб боради ва учбурчак 
шаклига эга. 
Ер юзаси қарама-қарши (антиподал) тузилишга эга. Жанубий 
қутбдаги қуруқликка шимолий қутбдаги сувлик тўғри келади, Жанубий 
ярим шардаги сувликка шимолий ярим шардаги қуруқлик тўғри келади. 
Шарқий ярим шарнинг катта қисми қуруқликдан, ғарбий ярим шарнинг 
катта қисми эса сувликдан иборат.