G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

30% 
ьОу.. 
59% 
60% 
70% 
дО% 
90%
19-rasm. 
Oyoq panjasi tagining shakllari:
A - normal; В - yassi panja; D - turli darajadagi yassipanjalik.
Oyoqlarning X-simon shaklida oyoqning tizza qismlari bir-biriga tegib 
turg an d a to vo n lar bir-biridan uzoqlashadi. O yoqlarning O-simon 
shaklida, aksincha tovonlar bir-biriga tegib turganda, tizzalar bir-biridan 
yiroqlashgan holatda bo‘ladi.
Y a s s io y o q lik . 
O dam to v o n -k a ftin in g p astk i qism i tayan ch- 
harakatlanish tizimining muhim qismi hisoblanadi. U tuzilish xususiyatiga 
ko ‘ra tananing ressori vazifasini bajarishga moslashgan.
N orm al rivojlangan oyoq tovon-panja 
yuzasi sathining ko‘proq qismi 
o'yiqroq (chuqurroq), ozroq qismi gumbaz shaklida bo'ladi. Bunday 
tuzilishi tana og'irligining oyoqni tovon va kaft qismlariga baravar 
taqsimlanishini ta ’minlaydi.
Yassioyoqlikda tovon-kaft yuzasining (gumbaz qismi) kengayib, o‘yiq 
(chuqur) qismining sathi kamayadi, b a’zida esa oyoq yuzasining butun 
sathining gumbaz qismi egilib, tekis b o ‘lib qoladi. N atijada tovon- 
kaftning ressorlik vazifasi buziladi va quyidagi belgilar yuzaga keladi: 
bunday odam uzoq vaqt tik turganda, ko'proq yurganda, yugurganda, 
og‘ir yuk ko‘targanda oyog4ining tovon-panja va boldir muskullarida 
o g ‘riq paydo b o 'la d i; yassioyoqli u m u rtq a p o g ‘onasi va chanoq 
suyaklarining egrilanishiga va qadqom atning buzilishiga ham sabab
191
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o ia d i. Chunki bunday odam tanasini tik va to 4g4ri tuta olmaydi. 
Yassioyoqlik odamlar yurganida oyoqlarini keng tashlab, q oilarini yon 
tomonlarga silkitib, lapanglab yuradi, chunki yurgan vaqtda tanasining 
og‘irligi oyoq yuzasiga baravar taqsimlanmasligi natijasida tovon-kaft 
muskullari tez charchaydi va ularda og4riq seziladi. Bunday odam lar 
k o 'p ro q tik tu rg an id a va y u rg an ida oyo g4ining k aft yuzasi y ana 
kengayadi va ertalab mos b o ig a n poyabzal kunning ikkinchi yarmida 
oyoqni qisa boshlaydi.
Yassioyoqlik tananing massasi k o 4proq tovon-kaftning ichki tomoniga 
tushadi. Shuning uchun bunday odamlarning poyabzali ichki tomonga 
qiyshayib, u tezda yaroqsiz holga kelib qoladi.
Yassioyoqlik tug4ma va hayotda orttirilgan boiadi. Tug4ma bo 4lishi 
bu nasldan naslga berilishi yoki bolaning embrion rivojlanishi davrida 
ona organizmiga tashqi muhitning biron noqulay ta ’siri natijasida sodir 
boiishi mumkin.
Y assioy oqlik nin g tu g 4ilg an d an keyin yuzaga kelish sa b a b la ri 
quyidagilardan iborat:
- Bolani juda yoshligidan (8-10 oyligidan) boshlab yurgizish va uni 
uzoq vaqt oyogida tik turgizish;
- Yosh bolaga poshnasiz yumshoq poyabzal kiygizish;
- O'quvchilar kun bo4yi poshnasiz sport poyabzalida yurishi (sprot 
poyabzalini faqat mashg4ulot vaqtida kiyish kerak);
- Poshnasi baland, uch tom oni tor, orqa tom oni keng b o 4lgan 
poyabzallarni kiyish;
- O g ir yuk ko 4tarish ham yassioyoqlik yuzaga kelishiga sabab bo4ladi.
Ana shularni hisobga olib, yassioyoqlikning oldini olishga e’tibor berish
kerak.
XBOB.
OVQAT HAZM QILISH SISTEMASINING YOSH 
XUSUSIYATLARI VA GIGIYENASI
Odam hayot faoliyatini saqlash, mehnat qilish, o 4sish va rivojlanish 
uchun ovqat istemol qiladi. Ovqat hazm qilish kanalida ovqat moddalari 
m exanik m aydalanadi, kimyoviy parch alan adi va qonga so 4riladi. 
Odamning ovqat hazm qilish kanali 8-10 m uzunlikda bo iib, devori ichki 
shilliq, o 4rta muskul va tashqi seroz qavatlardan iborat. Muskul qavati 
ichki aylana va tashqi uzunasiga ketgan muskul tolalaridan tuzilgan.
192
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O vqat hazm qilish kanaliga: 
og4iz b o 4shlig4i, undagi organlar, 
halq u m , q iz ilo 4ngach, m e ’da, 
ichaklar, jigar, m e’da osti bezlari 
kiradi. O vqat tarkibida oqsillar, 
yog4lar, uglevodlar, vitam inlar, 
m in eral tu z la r va suv b o 4ladi. 
O qsil, y o g 4, ug lev o d lar yuq o ri 
m o lek u lali b irik m a la r b o 4lib, 
plastik va energetik aham iyatga 
6 
ega. 
O q sillar 
tu rli 
xil 
7 
aminokislotalardan tashkil topgan 
b o 4lib, nobud b o ig a n hujayralar 
о 4m ini tiklash, yangi hujayralar 
hosil bo4lishi, odam hujayralarida Jn 
maxsus oqsillar sintezlanishi uchun 
zaru r. V ita m in lar ham p la stik
ahamiyatga ega. Organizmda yangi 1 
h u ja y ra lar hosil b o 4lishi uchun 
yog4lar, uglevodlar, mineral tuzlar 
va suv ham kerak . B undan 
ta sh q a ri, 
o q sillar, 
y o g 4lar, 
uglevodlar energetik aham iyatga 
ega b o 4lib, u la r h u ja y ra la rd a
parchalanganda m a’lum miqdorda 
energiya hosil bo4ladi.