Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тош ке нт давлат



Download 4,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/42
Sana13.06.2022
Hajmi4,43 Mb.
#660917
TuriМонография
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   42
Bog'liq
ФОНЕТИК ФОНЕМАТИК НУТҚ КАМЧИЛИКЛАПИНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Биринчи 
даврнинг асосий вазифаси: товушларни нущга куйиш 
яъни 
болаларда 
бузилган 
артикуляцион 
тузилишларни 
коррекциялашдир.Товушларни нуткка куйиш ишлари, асосан, нуткда 
товушнинг йуклигида, товушни бошка товушларга алмаигтиришда, 
нотугри талаффузда олиб бориладиган ишнинг марказий боскичи 
хцсобланди. 
Товушларни 
нуткка 
куйиш 
якка 
тартибдаги 
(индивидуал) машгулот давомида, хар бир болага 10-15 дакцка 
ажратилган холда олиб борилади. Хар бир аник холатда товушларни 
нуткка куйиш усуллари танланади. Уларни танлашда биз бола 
шахсига, 
талаффуздаги 
камчилик 
хусусиятларига, 
нутк 
хусусиятларига эътобор бердик.
Товушларни 
нуткка 
куйишда 
олиб 
бориладиган 
ишни 
режалаштирар эканмиз, биз логопедик ишни ва товушларни нуткка 
куйиш коидаларининг кетма-кетлигини хисобга олдик. Асосий 
диккат-зътибор 
товуш 
артикуляциясини 
онгли 
равишда 
мустахкамлашга каратилиб болалар лаблар, тип, тишлар кай холатда 
турганлигини курсатиб ва айтиб бера олишлари керак.
Товушларни нуткка куйиш логопедик усулларни максимал 
куллаган холда олиб борилди.
Болалар диккати купрок товушлар артикуляциясига каратилди. 
Коррекциялаш усуллари артикуляцион аппарат тузил иши ва 
функциясини хисобга олган холда танланди.
Агар болада бир неча гурух товушлар талаффузи бузилган булса, 
масалан: сиргалувчи, шовкинли, “Р” ва “Л”, биз иптни хамма гурух 
товупшари устида олиб бордик, лекин хар бир гурух кетма-кетлигини 
хисобга олдик. Шовкинли ва сиргалувчи товушларни куйиш 
куйидаги кетма-кетликда олиб борилди: С, 3, Ш, Ж,Ч- Жаранглатиш
71


“3” товушиларидан бошланди. “Р” ва “Л” товушни нуткка куйиш 
кетма-кектлиги, уларнинг дай бири коррекцияга енгил ёндашган 
булса, у™3 товушдан бошланди. Таълим жараёнида биз дар бир 
боланинг 
индавидуал 
хусусиятларини 
хисобга 
олдик 
яъни: 
артикуляцион аппарат тузилиши ва даракатчанлиги, эшитиш 
идрокининг ривожланиш даражаси, нотугри талаффуз килинадиган 
товушлар сони, товуш анализ и даражаси, нутднинг лексик-грамматик 
томондан шаклланганлиги, шахсий хусусиятлари ва д.к. Иш мазмуни 
дам турлича булди: баъзи болаларда купрок вактни артикуляцион 
машкларни бажаришга ва товушларни нуткка куйиш жараёнига 
ажратган 
булсак, 
баъзи 
болаларда 
эшитиш 
идрокини 
ривожлантиришга даратдик.
Товуш постановкасида механик усулдан, тушунтириш ва таклид 
дилиш усулларидан фойдаландик.
П, б, д, т, в, ф, к, г товушларини нуткка куйишда асосан 
тушунтириш ва таклид килищ усулидан фойдаландик. с, з, ш, ж, ч, р, 
к, г товушларини нуткка куйишда эса механик ва таклид килиш 
усулидан купрок фойдаландик.
Коррекцион-логопедик ишнинг узига хос хусусияти, бу рус тили 
фонетикасида 
булмаган, 
узбек 
тилида 
юмшокрок 
талаффуз 
килинадиган товуш талаффузи устида олиб борилган иш булди.
Узбекча “Ж” товуши русча товушга нисбатан юмшокрок 
талаффуз килинади ва досил булиш урнига кура “Ч” товушига якин 
туради ва овоз билан талаффуз килинади. “Ж” товуши талаффузидаги 
камчиликларни биз куйидаги усул оркали бартараф килишга 
эришдик. Бунда логопед болага “Ч” товушини талаффуз килишни 
буюради ва “Ч” товушини талаффузи вактида овозни кушишни 
таклиф этилади. Буцца “Ч” товуши урнига “Ж” товуши досил булди.
“Ч” товуши рус тили фонетикасидаги “Ч” товушига якинрок, 
лекин юмшокрок талаффуз килинади. “Ч” товушини нуткка куйишда 
биз болага узбек фонетикасидаги ‘Ж ” товуши ёки “АЖ” бугинини 
талаффуз килишни буюрдик. Бола “Аж” бугинини ёки “Ж” товушини 
талаффуз килиш жараёнида логопедик зонд ёрдамида тил учи оркага
72


итарилади. Бунда тилнинг олд кисми юкорига кутарилади ва “аж” 
бугини урнига “АЧ” бугини хосил булади.
“К” ва “Г” товушлари узбек тилида доимо юмшок талаффуз 
килинади, шу билан улар рус фонетикасидаги “К” товуш 
артикуляциясидан фарк киладилар.
Тил орка “К” ва “Г” товушларини биз тил олди “Т” ва “Д” 
товушларидан, механик усулни хуллаган холда фойдаландик. Бола 
“Та” бугинни бир неча марта талаффуз килди. Шу вактнинг узида 
логопедик зонд ёрдамида тил учи оркага итарилди. Шу вактда “та-та- 
та” бугинлари урнига “ка-ка-ка” бугинлари хосил булди. “Р ’ товуши 
хам худди шу усул оркали “да” бугинидан хосил килинди.
Узбек тилида талаффузи кийин булган, рус тилида фонетикасида 
учрамайдиган “К” ва “F” ундош товушлари бор.
“К” ва “F” ундош товушлари чу кур тил орка ундошлари булиб, 
уларнинг талаффуз ид а тил ипдизи иштирок этади.
“К” ва “F” товушларидаги талаффуз камчиликларини болалар 
карганинг кагиллашига таклид килиш оркали нуткка куйилди.
“F” товуш постановкасида машинанинг овозига, овоз чайишга, 
гозларнинг га-гиллашига таклид килинди. Агар бу усуллар ёрдам 
бермаганда “X” товушини аник талаффуз килишни буюриб, талаффуз 
вактида овозни кушиш таклиф килинди. Бунда “X” товуши урнига 
“F” товуши аник хосил булди. Талаффуз жараёнида бола 
бармокларини халкумга якинлаштирди ва “F” товуши талаффузида 
ун пайчаларининг титрашини хис килдилар.
Коррекцион логопедик иш жараёнлари аналитик-синтетик 
тизимини мураккаблаштирувчи логопедик усулларни куллаган холда 
олиб борилди. Биз болаларни нутк органлари артикуляциясига онгли 
ёндашишга, уз талаффузини назорат килишга, нуткка куйилган 
товушларгина эмас, балки бошка товушларни хам аник талаффуз 
килишга, товушларни хосил булиш урни ва жарангига кура 
характерлаб беришга ургатдик.
Сузнинг товуш таркибини анализ ва синтез килишга ургатар 
эканмиз 
биз 
болаларга 
бериладиган 
топширикларни
73


мураккаблаштириб бордик: болалар аввал бир ва икки бугинли 
сузларни, сунг очик ва ёпик бугинли сузларни анализ килдилар.
Сузнинг товуш томондан анализ ва синтез килиниши х,ар бир 
боланинг алохида хусусиятини хисобга олиб амалга оширилди.
Биринчи даврнинг вазифаси болаларнинг фаол нущига она 
тилидаги сузларни киритган холда ту три талаффузни шакллантириш, 
фонематик тасаввурларни кенгайтириш учун ту три дидактик 
материалларни танлаш оркали утказилди.

Download 4,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   42




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish