O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

 
Fiskal bosqich (1991-1995-yillar);

 
Noinflyatsion bosqich (1996-2002-yillar); 

 
Davlat moliyasini boshqarish tizimini isloh qilish bosqichi (2003-2017-
yillar). 
Davlat byudjeti rivojlanishining birinchi bosqichi juda og‗ir kechdi. Bunga 
sabab, 
ma‘muriy-buyruqbozlikka 
asoslangan 
rejali 
iqtisodiyotdan 
bozor 
iqtisodiyotiga 
o‗tayotgan davlatning byudjetini shakllantirish mamlakatda 
kechayotgan iqtisodiy inqiroz sharoitida (YAIM ishlab chiqarishning keskin 
pasayishi, bu esa o‗z navbatida, davlat byudjeti daromadlarining qisqarishiga olib 
Fiskal bosqich(1991-1995-yillar)ning vazifalari: 

yangi byudjet qonunchiligini yaratish; 

soliq islohotlarini o‘tkazish; 

byudjetning xarajatlar qismini qayta tarkiblash; 

byudjet daromadlari va xarajatlarini balanslashtirishga erishish 

---

52 
keldi) amalga oshirildi. Daromadlar va xarajatlarning samarasiz tarkibi byudjet 
inqirozining yuzaga kelishiga sabab bo‗ldi.
Bu bosqichda davlat byudjeti yaqqol namoyon bo‗luvchi fiskal xususiyatga ega 
edi. Turli-tuman soliqlarning mavjudligi va yuqori soliq stavkalarining amal qilishi 
davlat byudjetini muayyan darajada daromadlar bilan ta‘minlashga xizmat qildi. 
Byudjetning asosiy vazifalari davlatni iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy islohotlarni 
amalga oshirish uchun zarur mablag‗lar bilan ta‘minlash, milliy iqtisodiyotni 
barqarorlashtirish va yanada rivojlantirish uchun sharoit yaratishdan iborat edi. 
Fiskal bosqich davri yuqori soliq stavkalari va soliq solish bazasining kengligi 
bilan tavsiflanadi, bu hol mamlakatda ishlab chiqarishning jadal rivojlanishiga 
to‗sqinlik qilar, iqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun sharoit yaratish, ishlab 
chiqarish hajmini kengaytirish va tadbirkorlik faoliyatini rag‗batlantirish talablariga 
javob bermas edi. Ko‗p sonli imtiyozlarning kiritilishi esa ishlab chiqarishni 
kengaytirish va tadbirkorlikni rivojlantirishda kutilgan natijani bermadi, balki 
aksincha, soliq to‗lashdan bo‗yin tovlashga imkoniyat yaratdi. 
Iqtisodiy islohotlarning zamonaviy xalqaro amaliyoti davlat byudjetining 
makroiqtisodiy tartibga solish va boshqarish vositasi ekanligini ko‗rsatadi. Hukumat 
byudjet qonunchiligi yordamida xarajatlarning umumiy darajasini, byudjet taqchilligi 
va davlat qarzi hajmini nazorat qiladi. Natijada, qonunchilik makroiqtisodiy 
siyosatning quyidagi jihatlarini namoyon etadi:

Qonun chiqaruvchi va ijroiya hokimiyatlari o‗rtasida byudjet vakolatlarining 
taqsimlanishi;

hukumatning byudjet tartib-taomillari nazoratini cheklovchi va shaffofligini 
pasaytiruvchi yashirin yoki kvazi byudjet faoliyatining taqiqlanishi;

makroiqtisodiy nazoratni ta‘minlash maqsadida byudjet taqchilligi, davlat 
qarzi va chetdan mablag‗ jalb qilishning cheklanishi. 
Davlat moliyasidagi islohotlarning ikkinchi bosqichi 1995-yilda davlat byudjeti 
va byudjetdan tashqari davlat maqsadli jamg‗armalari mablag‗larini yagona 
konsolidatsiyalashgan byudjetga jamlash bilan boshlanib, buning natijasida davlat 
byudjetining shakllanishi va taqsimlanishi jarayoni ustidan ta‘sirchan moliyaviy 
nazoratni kuchaytirish imkoniyati vujudga keldi. 
Milliy valyuta – so‗mning joriy etilishi, pul muomalasini tartibga solish va 
qat‘iy pul-kredit siyosatini olib borish yordamida pul islohotlarining o‗tkazilishi