O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

 
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar 
1.
Davlat moliyaviy nazorati tizimida byudjet nazoratining tutgan o‗rni va 
ahamiyatini tushuntiring. 
2.
Davlat moliyaviy nazorati tizimidagi hozirgi zamon o‗zgarishlarni izohlang. 
3.
Byudjet intizomi va byudjet nazorati tushunchalarining mohiyati qanday? 
4.
Byudjet nazorati ko‗rsatkichlari va ularni qo‗llash mezonlari qanday? 
5.
Byudjet nazorati shakllari va usullarini izohlang, ularning xususiyatlarini 
tavsiflang. 
6.
G‗aznachilik sharoitida byudjet nazorati tizimidagi o‗zgarishlarni izohlang. 
Mavzu yuzasidan topshiriqlar 
 
1.
Davlat moliyaviy nazorati tadbirlari ijrosida byudjet nazoratining maqsadi 
va vazifalarini asoslab esse yozing. 
2.
Byudjet nazorati shakllari va usullaridan foydalanish samaradorligini 
baholash mezonlarini aks ettiruvchi jadval ishlab chiqing. 
3.
G‗aznachilik tizimi sharoitida byudjet nazorati tizimidagi o‗zgarishlarni 
qiyosiy tahlil qiling. 

---

317 
22.1._Xorijiy_mamlakatlarda_byudjet_tizimi'>22-MAVZU. XORIJIY MAMLAKATLAR BYUDJET TIZIMI VA BYUDJET 
JARAYONI 
 
REJA: 
 
22.1. Xorijiy mamlakatlarda byudjet tizimi 
22.2. Xorijiy mamlakatlarda byudjet jarayoni 
 
Tayanch so„z va iboralar: 
davlat byudjeti, byudjet tuzulishi, byudjet tizimi, 
byudjet jarayoni 
 
 
22.1.
 
Xorijiy mamlakatlarda byudjet tizimi
Byudjet tuzilishining qanday bo‗lishi mamlakatning ma‘muriy-hududiy 
tuzilishiga va markaziy hukumat va mahalliy hokimiyat organlario‗rtasida vakolatlar 
taqsimotiga bog‗liq. Markaziy hukumat bilan mamlakatning ma‘muriy-hududiy 
tuzilmalari (xorijiy mamlakatlardagi shtatlar, provinsiyalar, oblastlar, o‗lkalar, yerlar 
kabi) o‗rtasida hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishiga ko‗ra barcha davlatlar 
unitar va federativ 
(federativ davlatlarda davlat tuzilishining ikki shakli – federativ va 
konfederativ davlat tuzilishi mavjud) davlatlarga bo‗linadi. Unitar va federativ davlat 
tuzilishining o‗ziga xos xususiyatlari quyidagi chizmada aks ettirilgan (3.1-rasm). 
Unitar (yagona) davlat 
– bu tarkibidagi ma‘muriy-hududiy birliklar 
(tuzilmalar) o‗z davlatchiligiga yoki muxtoriyatiga (avtonomiyaga) ega bo‗lmaydigan 
davlat tuzilishidir. Mamlakatda yagona konstitutsiya, hamma uchun umumiy bo‗lgan 
huquq tizimi va yagona hokimiyat organlari, iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy 
jarayonlarning markazlashtirilgan boshqarish tizimi amal qiladi.
Unitar davlatlarga Angliya, Fransiya, Italiya, Vengriya, Qozog‗iston, 
Yaponiya, Shvetsiya, Polsha, O‗zbekiston kabi davlatlar kiradi.
147
Federatsiya
davlat tuzilishining ancha murakkab shakli hisoblanadi. Federativ 
davlat bir qancha boshqa davlatlardan yoki federatsiya a‘zosi (subyektlari) bo‗lgan 
davlat tuzilmalaridan (shtatlar, kantonlar, ittifoqdosh yoki avtonom respublikalar va 
b.) tarkib topadi. 

147
Konstitutsiyaviy huquq. Ensiklopedik lug‗at. Mas‘ul muharrir va mualliflar jamoasining rahbari B. Mustafoyev – T.: 

―O‗zbekiston‖ nashriyoti, 2006-yil. - 584-bet. Manba: http://www.lex.uz/dictionary 

---

318