Ona tili darslik


GAP BO‘LAKLARI SANALMAYDIGAN BIRLIKLAR



Download 1,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet398/542
Sana22.05.2021
Hajmi1,88 Mb.
#65462
1   ...   394   395   396   397   398   399   400   401   ...   542
Bog'liq
ona tili

GAP BO‘LAKLARI SANALMAYDIGAN BIRLIKLAR 
 
Gap  tarkibida  ba’zan  shunday  so‘zlar  va  so‘z  birikmalari  hatto  gaplar 
qo‘llanadiki,  ular  gapning  biror  bo‘lagi  bilan  grammatik  jihatdan  aloqaga 
kirishmaydi.  SHu  tufayli  bunday  so‘z  yoki  so‘z  birikmalari  gap  bo‘laklari 
hisoblanmaydi.  Undalma,  kirish  so‘z,  kirish  birikma  va  kiritma  gap  ana  shunday 
xususiyatga ega. 
 
1-§.   Undalma 
 
So‘zlovchining  nutqi  qaratilgan  shaxs  (yoki  predmet)ni  anglatadigan  so‘z 
yoki  so‘z  birikmasi  undalma  deyiladi.  Undalma  bayon  qilinayotgan  fikrga 
tinglovchining diqqatini tortish uchun xizmat qiladi.  
Undalma o‘zi ishtirok etgan gap bilan grammatik jihatdan bog‘lanmaydi. U 
bosh  kelishik  shaklidagi  ot  yoki  otlashgan  so‘z  bilan  ifodalanadi.  Bu  jihatdan 
undalma  egaga  o‘xshaydi,  biroq  u  gapning  kesimi  bilan  grammatik  jihatdan 


 
 
219 
bog‘lanmasligiga  ko‘ra  o‘ziga  xos  undosh  ohangsi,  pauza  (to‘xtash)  bilan 
aytilishiga  ko‘ra  egadan  farq  qiladi.  Masalan:  Aziz  o‘g‘lim,  yomonlar  bilan 
suhbatdosh  bo‘lma,  ulardan  asrlondan  qochganday  qoch,  hammaga  rahm  va 
shafqat ko‘zi bilan qara ... («Oz-oz o‘rganib, dono bo‘lur»). YUrak, sensan mening 
sozim, tilimni naycha jo‘r etding. (U.Nosir). 
Undalma  ba’zan  ey,  -u  (-yu)  kabilar  bilan  birga qo‘llanadi:  Luqmon  hakim 
o‘g‘liga  nasihat  qilib  aytdi:  -  Ey  o‘g‘il,  odamlr  so‘zga  ustomonliklari  bilan 
maqtansalar, sen sukuting bilan maqtan. («Oz-oz o‘rganib, dono bo‘lur»).  
Undalma  vazifasida  atoqli  otlar  shaxs  otlari,  qarindoshlik,  kasb,  hunar 
kabilarni  anglatuvchi  so‘zlar  keladi.  Masalan:  -  Onajon,  Xonzoda  begim  ham 
sizning suyukli farzandingiz-ku (P.Qodirov). Kechagi maqola nima bo‘ldi, Rahim 
aka?! (F.Musatjonov).  Siz mendan ko‘ra qo‘ylaringizni ko‘proq o‘ylang, cho‘pon 
aka! (P.Qodirov). 
Undalma  ot,  otlashgan  sifat  otlashgan  undov  so‘z,  so‘z  birikmasi  va  shu 
kabilar bilan ifodalanishi mumkin: Ey ustod, men buyuk ishlarga qadam qo‘ydim. 
(«Oz-oz o‘rganib, dono bo‘lur»). O‘ynashma, puchuq, tek tur, hamma yog‘ing suv 
bo‘ldi... (O.YOqubov). -Hoy, biron gap topib keldingmi? (S.Ahmad). YAxshilik ... 
yaxshilikning ham bahosi bor, o‘rtoq Zargarov (A.Muxtor). 
Undalma gap boshida, o‘rtasida, oxirida keladi va yozuvda  gapning boshqa 
bo‘laklaridan,  odatda,  vergul  bilan  ajratiladi:  -  Olim  bola,  rayhonlarni  bir  silkitib 
chiqmaysizmi  ...  (J.Abdullaxonov).  Ey  rais,  bu  kitobni  avval  bir  o‘qib  ko‘ring. 
(S.Ahmad).  Nima  qilasiz,  dada,  bolaning  yuragini  ezib.  (S.Ahmad).  Mening  etti 
pushtim bog‘ bon o‘tgan, o‘g‘lim. (J.Abdullaxonov). 
Undalma  kuchli  his  -  hayajon  bilan  aytilsa,  undan  so‘ng,  undov  belgisi 
qo‘yiladi: -Xolbek! Qanisan? – dedi Eshmurot aka. – Kelsang-chi, kutib qoldik-ku. 
(P.Qodirov). 
 

Download 1,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   394   395   396   397   398   399   400   401   ...   542




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish