Ona tili darslik

5. Orttirma nisbat 
 
Bu nisbat shaklida harakat grammatik sub’ekt (ega)ning boshqa bir sub’ekt 
yoki ob’ektga ta’siri, tazyiqi bilan bajariladi. 
Masalan:  Biz  Hamid  Olimjon  bilan  bunday  oydin,  musaffo  kechalarni  ko‘p 
o‘tkazganmiz (G‘ .G‘ .) gapida ikkita sub’ekt mavjud bo‘lib, asosiy sub’ekt vositali 
to‘ldiruvchi  (Hamid  Olimjon  bilan),  ikkinchi  darajali  sub’ekt  esa  ega  (Biz) 

---

 
 
124 
vazifasida  qo‘llangan  bo‘lib,  o‘tkazganmiz  harakati  sub’ektning  sub’ektga  ta’siri 
natijasida bajarilgan. 
SHuningdek,  orttirma  nisbatdagi  fe’lda  faqat  bir  sub’ekt  mavjud  bo‘ladi. 
Bunday  holda  harakat  ob’ektga  (to‘ldiruvchiga)  o‘tadi.  Masalan:  U  kitob  keltirdi 
kabi. 
Orttirma nisbat fe’l negiziga quyidagi affikslarni qo‘shish bilan yasaladi: 
a) fe’l negiziga –t affiksini qo‘shish bilan: qisqart, boyit kabi; 
b) fe’l negiziga –tir (-dir) affikslarini qo‘shish bilan: keltir, chaqirtir, kuldir, 
buzdir kabi; 
v)  sh,  ch,  t,  undoshlari  bilan  tugagan  fe’l  negizlariga  –ir  affiksini  qo‘shish 
bilan: shoshir, ichir, botir kabi; 
g)  oxiri  undosh  bilan  tugagan  bir  bo‘g‘inli  fe’l  negizlariga  –ar  affiksini 
qo‘shish bilan: chiqar, qaytar kabi; 
d) oxiri undosh bilan tugagan fe’l negizlariga -g‘iz, -giz, -qaz, -g‘az, -kaz, -
qiz, -kiz affikslarini qo‘shish bilan: turg‘iz, egiz, o‘tkaz, qutqaz, yutqiz, etkiz kabi; 
e) oxiri m, q undoshlari bilan tugagan fe’l negizlariga –iz affiksini qo‘shish 
bilan: tomiz, oqiz, boqiz kabi; 
yo)  fe’l  negiziga  –sat  (-sa+-t  qo‘shma  affiksi)  affiksini  qo‘shish  bilan: 
ko‘rsat (faqat ko‘r fe’l negiziga qo‘shiladi) kabi.