Denov tadbirkorlik va pedagogika

1.2. Menejmentning ilmiy maktablari 
 
Boshqaruv fikri g‘oyatda nomuntazam holda rivojlangan. Bir necha 
yondashuvlar mavjud bo‘lib, ular ba‘zida bir birlariga mos kelganlar, ba‘zida esa 
bir birlaridan ancha farqlanganlar. Odamlar va texnika boshqaruv ob‘ektlari 
bo‘lganlar, shuning uchun boshqaruvdagi muvaffaqiyatlar ko‘proq boshqa 
sohalardagi muvaffaqiyatlarga bog‘liq bo‘lganlar. Jamiyat, texnika rivojlangani 
sari boshqaruv bo‘yicha mutaxassislar tashkilot faoliyatiga ta‘sir ko‘rsatuvchi 
omillar haqida bila boshlaganlar.
Bundan tashqari, dunyo ilmiy-texnika taraqqiyot bilan asoslangan tez 
o‘zgarishlarning maydoniga aylangan va ko‘p mamlakatlarning hukumatlari 
biznesga nisbatan o‘z munosabatlarini borgan sari qat‘iyroq belgilay boshlaganlar. 
Bu omillar boshqaruv sohasidagi tadqiqotchilar tashkilot faoliyatiga ta‘sir 
ko‘rsatuvchi tashqi kuchlar mavjudligini his qila boshlashlariga ta‘sir 
ko‘rsatganlar. Buning munosabati bilan yangi yondashuvlar ishlab chiqilgan. 
Hammadan avval, 
boshqaruvda har bir maktablarni ajratish nuqtai 
nazardan yondashuv.
U, o‘z navbatida boshqaruvni har bir nuqtai nazardan 
ko‘rib chiquvchi quyidagi beshta maktabni oladi: ilmiy boshqaruv, ma‘muriy 
boshqaruv, insoniy munosabatlar, hulq haqidagi fan, hamda boshqaruv fani, yoki 
miqdoriy usul. 
Ilmiy boshqaruv maktabi (1885-1920).
Butun dunyoda ―Maktabni ilmiy 
tashkil qilish‖ nomi bilan keng mashhur bo‘lgan bu maktabni vujudga kelishi va 
rivojlanishi XX asrning boshlariga to‘g‘ri keladi. Bu maktabning boshida 
amerikalik muxandis-tadqiqotchi F.Teylor (1850-1915) turgan, u o‘zining kundalik 
ishida unumdorlik va samaradorlikni oshirish maqsadida ishlab chiqarish va 
mehnatni faollashtirish muammolarini hal qilgan. Uning ta‘limi menejment 
zamonaviy kontseptsiyasining asosiy nazariy maktabi bo‘lgan. Bu maktabning 

---

7 
ko‘zga ko‘ringan vakillari: L.Gilbert, F.Gilbert, G. Emerson, A.Gastev 
(Rossiya)lardir. 
F.Teylor o‘z nomini butun dunyoga mashhur qilgan quyidagi kitoblarni 
yozgan. ―Kelishuv tizimi‖ (1895), ―TSex menejmenti‖ (1903), va ―Ilmiy 
menejment tamoyillari‖ (1911). F.Teylor o‘z asarlarida kapital va mehnat 
manfaatlarini birga qo‘shish, ―kapitalistik korxonalarda hamkorlik falsafasi‖ni 
amalga oshirishga harakat qilgan. U tomonidan ishlab chiqilgan mehnatni 
jadallashuvini ta‘minlovchi usul turli mamlakatlar boshqaruvchilarida katta 
qiziqish uyg‘otgan.
1