O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

105 
 
10-mavzu:
Buxoro amirligining tashkil topishi va siyosiy 
tarixi (2 soat) 
Reja: 
1.
Muhammad Raximxon Mang’itning hokimiyatga kelishi. Markaziy davlat 
hokimiyatini mustahkamlanishi va viloyatlarning bo’ysundirilishi.
2.
Doniyolbiy davrida ichki nizolar.
3.
Shohmurodning hokimiyatga kelishi. Markaziy hokimiyatning mustahkamlanishi. 
Moliya, sud, ma’muriy va harbiy islohatlar.
4.
Amir Haydar davrida siyosiy keskinlik va qo’zg’olonlar.
5.
Amir Nasrullo davrida harbiy islohotlar va davlat hokimiyatining mustahkamlanishi. 
6.
Amirlikning ma’muriy tuzilishi. Harbiy va sud ishlari.
7.
Hunarmandchilik, ichki va tashqi savdo.
8.
Madaniyat va din. Ta’lim, ilm-fan, adabiyot va tarixnavislik. 
Tayanch tushunchalar: 
Markaziy hokimiyat, Miyonqol, otaliq, Amiri ma’sum, toqi 
musaddas, qozi askar, rais, shayxulislom, inoq, parvonachi, Dinnosirbek, 
qoracherik, navkariya, sarboz, to’pchi, tanob, mutavalli, tanobona, qo’shpuli, 
arkoni davlat, chaqirim, Xurmo, Sarazm, Qozonariq, To’g’uzariq, Toymanariq
 
Ashtarxoniylardan bo`lgan so`nggi Xon Abulfayzning o`zbeklar davlatining azaliy 
dushmani Eron shohlari xomiyligi va hukmronligini tan olishi amalda Ashtarxoniylar sulolasi 
hukmronligini tugaganligini bildirar edi. XVIII asr boshlarida tashkil topgan Ashtarxoniylar 
sulolasi ikkinchi o`ringa tushib o`z o`rnini yangi hokimlar, birinchi o`ringa ko`tarilgan 
o`zbeklar urug`i-mang`itlarga bo`shatib beradi. Butun hokimiyat Eron shohi tomonidan 
tayinlanadigan va keyingi yillarda forscha ulug` amir (amiri kabir) degan unvonni olgan 
Muhammad Hakimbiy otaliq qo`liga o`tib ketadi. Otaliq 1743 yilda vafot etgach o`zbek 
amirlari davlatning turli yerlarida isyonlar ko`taradilar. Ana shunday isyonlardan biriga 
Ibodulla xitoy (xitoy-qipchoqlaridan chiqqan) boshchilik qiladi va Buxoro devorlari 
atroflarigacha bostirib keladi. Har yilgi odatga ko`ra Buxoro xalqi 1745 yilning aprel oyi 
oxirlarida Bahovuddin Naqshband mozori atrofidaan`anaviy «Qizil gul» bayramiga chiqqan 
edi. Ana shu fursatdan foydalangan Ibodulla xitoy Buxoroga bostirib kirdi va juda ko`p 
o`ljalar bilan birga qo`shinlarning ham kattagina qismini asir qilib olib ketadi. Bu voqeadan 
xabar topgan Nodirshoh sinalgan askarlardan otryad tuzib, uni Muhammad Hakimbiyning 
o`g`li Muhammad Rahimbiyga topshiradi. U ana shu qo`shin bilan Buxoroga jo`naydi. 
Marvda unga Rizaquli ham o`g`li o`z askarlari vaartileriyasi bilan birga qo`shiladi. 
Chorjo`yga yetganda turkmanlar otryadi ham qo`shiladi. Katta kuch bilan Muhammad 
Rahimbiy Buxoroga kirib keldi, unga «amirlar amiri» unvoni (amirulumaro) berildi. U otasiga 
qarashli Buxoroga yaqin G’oziobod qishlog`ini o`ziga makon qiladi. Davlatning barcha 
yuqori mansablariga o`z qarindoshlari va tarafdorlarini tayinladi. Xonlikning-marakazida o`z 
mavqeini mustahkamlab olgan Muhammad Rahimbiy Eron qo`shinlari yordamida ko`tarilgan 
xalq qo`zg`olonini bostirishga muvaffaq bo`ldi. Qattiq janglardan so`ng Ibodulla xitoy 
Miyonqal`adan qochib Toshkentga boradi va shu yerda qo`lga olib o`ldiriladi. So`ng 
Shahrisabzda ko`tarilgan qo`zg`olon ham bostiriladi.
Muhammad Rahimbiyning ta`sir doirasi kengayib va kuchayib bordi. U kuchli qo`shin 
tuzdi va bu qo`shin tepasiga o`ziga sodiq kishilarni qo`ydi. 1747 yil 14 iyunda nodirshoh 
suiqasd oqibatida o`ldiriladi. U tuzgan davlat bo`linib tarqab ketdi. O`zaro taxt uchun kurash 
boshlandi. Bu kurashdan Muhammad Rahimbiy ham chetda turmadi. U 1747 
yildaAbulfayzxonni Mirarab madrasasi xujralaridan birida o`ldirtiradi. Shundan keyin 
Muhammad Rahimbiy xonning birin-ketin ikki o`g`li Abdulmo`min vaAbdullani qatl etib 
1753 yildaamir unvoni bilan Buxoro taxtiga o`tiradi. Muhammad Rahim Buxoro taxtiga xon 
sifatida o`z da`vogarligini qonunlaShtirish maqsadidaAbulfayzxonning qiziga uylandi hamda 
xon deb e`lon qilingan xuquqni oladi. Lekin