O ’qu V u sl ubiy m a jmu a

Soliq tizimi. 
Ko’pgina manbalar Amir Temur va temuriylar davrida O’rta Osiyo va 
boshqa hududlar soliq tizimi ma’lum me’yorga tushirilganligini bayon qiladi. Temuriylar 
davrida soliqning asosiy turi xiroj bo’lib, ziroatchilar kanday yer mulklarida yashashi ekin 
ekishlariga qarab xiroj to’laganlar. Ular, asosan, to’rt turga bo’linadi; 
1.
Davlat yerlarida ishlovchi ziroatchilar; 
2.
Xususiy mulk yerlarida ishlaydiganlar; 
3.
O’z yerida ishlovchilar; 
4.
Vakf yerlarida ishlovchilar. 
Xiroj mahsulot yoki pul bilan olingan. Xajmi hosilning yarmi miqdorigacha borgan. 
Savdogarlar va xunar mandlar, chorvadorlardan zakot solig’i olingan. Mag’lub shahar 
aholisidan jiz’ya olingan. Chegara hududlarida bojxonalar bo’lib, chetdan keladigan 
savdogarlardan boj undirilgan. Mahalliy savdogarlar tagjoy, bog’dorlar tanobona to’laganlar. 
Huquqiy munosabatlar. 
Amir Temur va temuriylar davrida ham butun islom 
mamlakatlarida bo’lganidek islomiy shariat sud-huquq tizimining asosi hisoblanardi. Shariat 
ahkomlarini boshkarrish mamlakatning bosh qozisi ixtiyoriga berilgan bo’lib, uning 
viloyatlaridagi maxqamalari faoliyati viloyat qozilari tomonidan olib borilgan. Qo’shin uchun 
alohida harbiy-sud tizimi mavjud bo’lib, uni qozi-askarlar - harbiy qozilar yuritganlar. Sud-
huquq tizimida shayxulislom, sadr, mufti, mutavali, muxtasib va boshka amaldorlar ham katta 
o’rin to’tgan. 
Qozi 
- xar bir shahar va viloyatda, devonning turli bo’g’inlarida qonunni nazorat qilgan. 
Qozilar darajasi va martabasiga ko’ra bir-birlaridan farq kilib turgan. 
Sadrlar 
- asosan, sayyidlardan chiqqan shaxslar bo’lib ular ahli islomga boshchilik 
qilgan. Ularning eng muhim vazifalaridan biri mamlakatdagi vaqflarni nazorat qilish bo’lgan. 

---

43 
Sadrlar suyurgolni ham belgilab turganlar.