Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ҳузуридаги олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш вауларнинг

Меҳнатга вақтбай асосида ҳақ тўлаш турли хил бўлади
: 
- оддий вақтбай; 
- мукофотли вақтбай. 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг оддий вақтбай шаклида
- иш ҳақи миқдорини 
ҳисоблашнинг асоси қилиб ходимлар жадвалига мувофиқ бўлган тариф ставкаси ѐки лавозим 
маоши олинади. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг саотбай ва кунбай шаклларини, вақтбай 
тизимининг турли хиллари сифатида ажратадилар. Иш ҳақи миқдорини аниқлашда, соатлик 
(кунлик) иш ҳақи ставкасини ҳақиқатда ишланган соат (кун)га кўпайтириб топилади. 
Одатда, меҳнатга ҳақ тўлашнинг бундай шакллари, корхонанинг ѐрдамчи ва хизмат 
кўрсатувчи ходимларининг ўриндошлик асосида ишловчи шахсларига нисбатан 
қўлланилади. 

---

57 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг мукофотли вақтбай шаклида-
тариф ставкаси (маоши) 
бўйича иш ҳақидан ташқари, ишчиларни мукофотлаш ҳақидаги корхонада ишлаб чиқилган 
қарор, жамоа шартномаси ѐки корхона бошқарувчиси буйруғи (фармойиши) асосда қўшимча 
равишда, маълум миқдор ва сифат кўрсаткичларига эришгани учун мукофот тўланади. 
Мукофотлаш ойлик ѐки ундан узоқроқ муддат (чораклик) иш натижалари асосида амалга 
оширилиши мумкин. 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай шаклида
- иш ҳақи ҳақиқатда бажарилган иш 
(тайѐрланган маҳсулот) учун, бир бирлик ишга тўланадиган амалдаги нархлар бўйича 
ҳисобланади. Меҳнатга ишбай асосида ҳақ тўлаш, меҳнатни ташкил этиш усулига боғлиқ 
ҳолда индивидуал ва жамоавий (бригада)ларга бўлинади. 
Меҳнатга ишбай асосида ҳақ тўлашнинг индивидуал шаклида, ишчини унинг меҳнати 
учун мукофотлаш, тўлиқ индивидуал равишда ишлаб чиқилган маҳсулотлар сони, унинг 
сифати ва ишбай баҳосига боғлиқ. 
Меҳнатга ишбай асосида ҳақ тўлашнинг жамоавий (бригада) шаклида, бутун 
бригаданинг иш ҳақи ҳақиқатда бажарилган иш ҳажми ва унинг баҳосини ҳисобга олган 
ҳолда аниқланади. Бригададаги ҳар бир ишчининг иш ҳақи эса, бутун бригада томонидан 
ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмига ҳамда ишчининг умумий ҳажмдаги иш миқдори ва 
сифати улушига боғлиқ бўлади. 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг ишбай тизимиси, иш ҳақи ҳисоблашнинг усулига боғлиқ 
ҳолда қуйидагиларга бўлинади: