Termiz davlat universiteti fakulteti

 
2.2 Giyohvandlikka qarshi ijtimoiy pedagogik faoliyatda oila, 
mahalla va ta'lim muassalaring hamkorligi 
O'smirning xatti-harakati asosan jamoada qabul qilingan qonunlarga 
bo'ysunadi. Shuning uchun uning asotsial elementlar va shubhali do'stlar bilan 
aloqasi jiddiy xavf omilidir. Ammo bunday aloqalarni bartaraf etishda bolaning 
qaysi yoshda bo'lganligi va qarama-qarshilikning tug'ma ruhini hisobga olish 
kerak. Mojarolarga borish va do'stlar bilan aloqa qilishni taqiqlash bilan ishlash 
o'smirga ta'sir doirasini kengaytirishni anglatadi. Bolani do'stlari bilan osishdan 
ko'ra ko'proq o'ziga tortadigan kasbni topish yaxshiroq bo'ladi. Bu har qanday 

---

28 
sport, sayyohlik, ijodkorlik va bola sevadigan barcha narsalar bo'lishi mumkin. 
Ota-onalar ishtirokida va o'g'il yoki qizni ishg'ol qilishda ularning sevimli 
mashg'ulotlari tezda o'rnini bosishi va nosog'lom jamoada aloqani uzib qo'yishi 
mumkin.

Ota-onalar bilan ishonchli munosabatlar 

Bolaning ota-onalar bilan munosabatlari qanchalik murakkab bo'lsa, har 
qanday muammo yuzaga kelsa, u do'stlaridan yordam so'rab murojaat qiladi. 
Va unga "tinchlantiruvchi" sifatida nima taklif qilishini - bir piyola pivo yoki 
ekstaz tabletkasini - oldindan aytib bo'lmaydi. Ota-onalarning vazifasi bola 
bilan eng ishonchli munosabatlarni shakllantirishdir. Bu, agar kerak bo'lsa, 
otasi va onasidan - uning salomatligi va farovonligi haqiqatan ham muhim 
bo'lgan odamlardan yordam so'rashga imkon beradi. Eng muhimi, esda 
tuting: 
o'smirlarga qaramlikning oldini olish
bola bu qiyin yosh davriga 
kirishidan ancha oldin boshlanishi kerak. Giyohvandlik sizning tashqi 
ko'rinishingizga tayyor bo'lishingizdan ancha oldinroq zamin yaratishi 
mumkin.
Giyohvandlikka qaramlik o'smir va uning qarindoshlari bilan suhbat 
asosida, shuningdek, bir qator toksikologik testlardan so'ng aniqlanadi. 
Tekshiruvda bolaning terisini tirsaklar va ichki sonlar (eng ko'p in'ektsiya 
joylari) va burun shilliq qavati (bu preparat in'ektsiya paytida ko'pincha 
azoblanadi) tekshiriladi. Giyohvandlikni tasdiqlovchi tashqi belgilar giyohvand 
moddalarni qisqa muddatli iste'mol qilishda bo'lmasligi mumkinligini inobatga 
olgan holda, toksik moddalar va antikorlarning mavjudligini qon tekshiruvi, 
shuningdek, giyohvand moddalarni iste'mol qilish uchun "vaqt jadvalini" 
yaratishga imkon beradigan sochlarni tekshirish diagnostik ahamiyatga ega. 
Giyohvandlik tashxisi qo'yilgan bolani uzoq vaqt kasalxonada yoki 
ixtisoslashtirilgan reabilitatsiya markazida davolash kerak. Ushbu muassasalarda 
o'spirin individual va guruhli psixoterapiya kursini o'taydi, uning davomida 
giyohvand moddalarga va umuman, nosog'lom odatlarga salbiy munosabat 
shakllanadi. Davolanishning barqaror natijalarini olish uchun, bolaning 
giyohvandlik bilan bog'liq yoki u bilan bog'liq bo'lgan do'stlari va do'stlari bilan 

---

29 
aloqani to'xtatish juda muhimdir. Davolashning samaradorligi va kelgusi 
prognozlar vaziyatlarning uyg'unligiga bog'liq bo'lib, ular orasida bolada 
giyohvandlik davomiyligi, bog'liqlik uning aqliy va jismoniy sog'lig'iga qanday 
ta'sir qiladi, oila a'zolari o'spirinni tiklanish yo'lida qo'llab-quvvatlashiga va 
boshqa omillarga bog'liq. Giyohvand moddalar zamonaviy odamlar uchun 
haqiqiy ofat bo'lib, bu axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi uchun 
to'lanadigan narxga aylandi. Har yili giyohvand moddalar millionlab odamlarni 
hayotdan olib ketadi, odamlarni daromad va ijtimoiy mavqeiga qarab 
tanlamaydi. Shuning uchun "giyohvandlik" kasalligiga qarshi birgalikda 
kurashish kerak. Giyohvandlikning oldini olish eng samarali kurash usuli 
hisoblanadi. Ijtimoiy sabablar orasida o'smirlarning bo'sh vaqtlarini buzilishi, 
G'arbiy va Evropa mamlakatlarining yosh yigit va ayollarning ruhiyatiga haddan 
tashqari ta'siri. Ushbu kasallikning oqibatlarini ta'kidlab, giyohvand moddalarni 
profilaktika qilishning etarli emasligi muhim omil hisoblanadi. 
Giyohvand 
moddalarni profilaktikasi holatida ikkinchi guruhga giyohvand moddalarni 
iste'mol qiladigan yoki reabilitatsiyadan o'tgan odamlar kiradi. Bunga 
giyohvandlar (qarindoshlar) va giyohvand moddalardan eng ko'p zarar 
ko'rganlar (o'spirinlar) atrof-muhitining bir qismi bo'lgan fuqarolar kiradi.
Giyohvandlikning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish 
nafaqat shaxslarning, balki butun nodavlat va nodavlat tuzilmalarning 
zimmasiga tushadi. Bularga quyidagilar kiradi:

Narkotiklarga qarshi kurash bo'yicha davlat qo'mitasi; 

Narkotiklarni nazorat qilish bo'yicha federal xizmatlar; 

Ichki ishlar organlari; 

ta'lim vazirligi vakillari; 

sog'liqni saqlash vazirligining vakillari; 

yoshlar xizmatlari; 

ijtimoiy xizmatlar; 
Profilaktik tadbirlarni amalga oshirishda ko'plab turli xizmatlar jalb 
qilinganga o'xshaydi. Ammo ularning soni giyohvandlar sonining kamayishiga 

---

30 
yordam bermaydi. Aksincha, ularning soni yil sayin ortib bormoqda. Yuqorida 
sanab o'tilgan xizmatlar faol emas deb hisoblash mutlaqo noto'g'ri. Ular o'z 
ishlarini vijdonan bajaradilar, giyohvandlikka qarshi kurashning yangi 
profilaktik usullarini ishlab chiqmoqdalar. Muammo shundaki, giyohvand 
moddalarni noqonuniy aylanishiga katta moliyaviy mablag'lar jalb qilingan. Shu 
sababli, giyohvand moddalar sotuvchilar psixotrop moddalarni sotishning yangi 
usullarini izlamoqda. 
O'smirlar orasida giyohvandlikning oldini olish
12-17 yoshdagi o'spirinlar o'smirlar deb tasniflanadi. Ushbu davrda bolalar 
o'rta va oliy o'quv yurtlarida o'qitish bilan shug'ullanadilar. Shu sababli, 
giyohvandlikning oldini olish o'qituvchilarning yelkasiga tushadi. Va uning sifati 
to'g'ridan-to'g'ri ma'lumotni taqdim etish usuliga bog'liq.O'smirlik eng xavfli 
hisoblanadi. O'smirlar, boshqalar kabi, salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Bunga ularning 
organizmida sodir bo'layotgan o'zgarishlar yordam beradi. Yoshlar ota-onalariga 
va umuman jamiyatga qarshi isyon ko'tarib, o'zlarining munosibligini isbotlashga 
intilishadi. O'tgan asrning boshlarida giyohvandlik kasallik sifatida Rossiyada 
mavjud emas edi. Psixotrop moddalarni iste'mol qiladigan odamlarni 
barmoqlarga ishonish mumkin edi. Ushbu hodisaning sabablaridan biri 
G'arbning zararli ta'siridan ajralib chiqish edi. Ikkinchisi esa boshqalarning 
nafratidir. Endi giyohvandlar odatda kasal deb nomlanadilar va o'sha kunlarda - 
tashqarida. Olingan yagona dori morfin edi. Morfin gidroxlorididan faqat tibbiy 
maqsadlarda foydalanish mumkin edi. Va shuning uchun giyohvand moddalarni 
unga asoslangan odamlar va ularning yaqin doiralari unga qaram bo'lib qolishdi. 
O'tgan asrning oxiriga kelib, opiy va efedringa asoslangan sedativlar kundalik 
hayotda paydo bo'la boshladi. Ammo o'sha paytda ham "qo'shadi" so'zi 
sharmandali deb hisoblangan. Giyohvandlar sonining keskin ko'payishiga olib 
keladigan ushbu muammoni hal qilishni istamaslik. 
Ushbu masal quyidagi vaziyatga yaqinlashadi: "Daryo bo'ylab sayohat 
qilgan sayyoh bolalarning faryodlarini eshitdi. U qirg'oqqa yugurib borarkan, 
daryoda cho'kayotgan bolalarni ko'rdi va ularni qutqarishga shoshildi. Yo'ldan 
o'tib ketayotgan odamni ko'rib, u yordamga chaqirdi va u yordam 

---

31 
berayotganlarga yordam berishni boshladi. Uchinchi yo'lovchini ko'rishganda, 
ular yordamga chaqirishdi, lekin u qo'ng'iroqlarni e'tiborsiz qoldirib, qadamlarini 
shoshib qo'ydi. " bolalarning taqdiri haqida qayg'urayapsizmi?" - deb so'radi 
qutqaruvchilar. Uchinchi yo'lovchi ularga javob berdi: "Men va siz birga 
ekanligingizni ko'rib turibman engish. Men navbatga boraman, bolalar daryoga 
nima uchun tushayotganini bilib olaman va uni oldini olishga harakat qilaman. 
"Ushbu masal giyohvandlik muammosini hal qilishning mumkin bo'l.Gap 
alohida fuqarolarning sog'lig'i haqida emas, balki ushbu yangi va chinakam 
murakkab muammo hal qilinmaguncha o'zini xavfsiz deb bilmaydigan jamiyat 
haqida.
Giyohvandlik haqidagi fikrlarni umumlashtirish uchun. Ma'lumotlar 
mening bilimlarimni boyitdi va men "oq zahar" xavfini yaxshiroq tushuna 
boshladim va giyohvandlikning haqiqiy manbalari nimadan kelib chiqqanini 
tasavvur qila olaman. Giyohvandlikka qarshi insoniyat yordamga muhtoj 
emasligiga ishonch bor. Chunki siz nafaqat giyohvand sotuvchilar bilan, balki 
giyohvand moddalarni iste'mol qilish istagini keltirib chiqaradigan sabablar bilan 
ham kurashishingiz kerak.
 
Giyohvandlikning oldini olish: muammoni hal qilishning ikki darajasi 
мавжуд.
Bir tomondan, giyohvandlik jamiyat va davlatning kasalligi. Boshqa 
tomondan, bu har bir bemor va uning qarindoshlari uchun individual halokat. 
Shuning uchun, giyohvandlikning oldini olish ikki bosqichda amalga oshiriladi: 
davlat va oila. Davlat giyohvandlikka qarshi kurashda ikki yo'l bilan 
kurashmoqda. Birinchidan, bu taqiqlangan moddalarning noqonuniy savdosining 
oldini olish choralari. Shu tarzda ularning tarqalishini kamaytirish mumkin deb 
taxmin qilinadi. Aslida, taqiqlash usullari ko'pincha o'zgaruvchan tarkibi va 
oldindan aytib bo'lmaydigan ta'sirga ega bo'lgan yanada xavfli dorilarning paydo 
bo'lishiga olib keladi - masalan, shafqatsiz ziravorlar kabi. Ikkinchidan, faol 
targ'ibot ishlari olib borilmoqda. Bu ommaviy axborot vositalari va turli xil 
ijtimoiy institutlar, shu jumladan maktablar, kollejlar, universitetlar orqali 
amalga oshiriladi. Targ'ibotning vazifasi yosh avlodga giyohvand moddalar 
xavfini anglash, sog'lom qadriyatlar va jamiyatda moslashish ko'nikmalarini 

---

32 
shakllantirishdan iborat. 
Giyohvandlikni oldini olish choralari tizimida ijtimoiy 
jixatlar asosiy, eng muxim va serkirra jixat bo’lib xisoblanadi. U 
giyohvandlikning oldini olish bo’yicha davlat organlari va muassasalari, 
jamoat tashkilotlari tomonidan umumiy va yakka tartibda amalga 
oshiriladigan turli xil faoliyatni uz ichiga oladi. Ular katoriga kuyidagilarni 
kiritish mumkin: tarbiyaviy; giyohvandlarga nisbatan davolash-reabilitatsiya 
qilish va ijtimoiy-reabilitatsiya qilish choralari,giyohvandlikka qarshi 
tashviqotning profilaktik choralari: aholining ma`naviy sog’lomligini 
saqlashga karatilgan va ijtimoiy-ruhiy inqirozning profilaktik chora-tadbirlari; 
giyohvandlikning oldini olishga karatilgan tegishli dasturlarning boskichma-
bosqich ishlab chiqilishi va amalga oshirilishi. Gasanovning fikricha,
giyohvandlikni oldini olishning huquqiy jihati qonunlarda, boshqa me`yoriy 
hujjatlarda ko’rsatilgan giyohvandlik vositalari bilan bog’lik bo’lgan 
noqonuniy xarakatlarni man etuvchi va bu >-chun yuridik javobgarlikni 
belgilovchi, giyohvandlik bilan kasalanganligi oqibatida yoki giyohvandlik 
vositalarini Giyohvandlikni oldini olishning ijtimoiy va huqukiy jihatlari 
kriminologik jihatlar bilan bogliq. U kuyidagilarni o’z ichiga oladi: 
giyohvandlik bilan bog’liq
jinoyatlar darajasi holati, tuzilishi va dinamikasini o’rganish, taxlil qilish 
va umumlashtirish; giyohvandlikka qarshi kurash soxasida huquqiy ongni 
mustaxkamlash va rivojlantirishga imkon beruvchi, ularning kelajakda amalga 
oshirilishini taqazo qiluvchi o’ziga xos kriminogen xolatlarni aniqlash;
giyohvandlik vositalari bilan bog’liq bo’lgan xuqukbuzarliklarni sodir etishda 
aybdor bo’lganlarning tipologiyasini aniqlash va qayd qilish, ularning oldini 
olish bo’yicha choralarni ishlab chiqi. Giyohvandlik vositalari bilan bog’liq 
noqonuniy harakatlarning oldini olshp va to’xtatish bo’yicha faol choralar 
majmuasi 
giyohvandlikning 
va 
giyohvandlik 
vositalari 
noqonuniy 
muomalasining tarqalishi oldini olishning muhim vositasi sifatida ko’rilishi 
lozim. 

---

33 
Fikrimizcha, kuyidagilar giyohvandlikni oldini olishning ustuvor 
choralari sifatida kayd etilishi lozim. 
-tashkiliy-huqukiy chora-tadbirlar; 
-giyohvandlik vositalarini su`istemol qilishning profilaktikasi; 
-giyohvandlik vositalarini notibbiy maqsadlarda iste`mol qiluvchi 
shaxslarni reabilitatsiya qilish va mexnatga layoqatini tiklash, davolash; 
-giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar, ularning prekursorlarini 
ishlab chiqarish va tarqatish ustidan kat`iy nazoratni ta`minlash; 
-giyohvandlik vositalari, psixotrop moddalar, ularning prekursorlari 
noqonuniy muomalasining oldini olish. Giyohvandlik tarqalishining, 
giyohvandlik vositalari noqonuniy muomalasining xakikiy ko’lamini aniqlash 
giyohvandlik darajasi, uning sifat va mikdor ko’rsatkichlari, giyohvandlik 
vositalarining noqonuniy muomalasi bilaan bog’liq jinoyatlarning tarkibi va 
dinamikasi bo’yicha kompleks tadkikotlar o'tkazishni talab qiladi.