Jizzax davlat pedagogika instituti husnixat va savodxonlikni takomillashtirish tanlov fanidan

l.
 
Filosofiya. Psixologiya, Logika. 
2.
 
Ilmiy-ateistik adabiyot. 
3.
 
Filologiya. 
4.
 
Qishloq xo’jaligi. 
5.
 
Matematika va tabiyot. 
6.
 
San’at va boshqalar. 
Katalogda har qaysi bo’lim yana mayda qismlarga ajratib berilashi mumkin. 
Masalan: Filologiya sohasida: 
1.
 
Xalq og’zaki ijodi. 
2.
 
O’zbek klassik adabiyoti. 
3.
 
Adabiyot nazariyasi. 
4.
 
Adabiyotshunoslikka kirish. 
5.
 
Bolalar adabiyoti. 
6.
 
Chet el adabiyoti. 
7.
 
Rus adabiyoti va hokazolar. 
Vaqtli matbuot (gazeta, jurnal)ning sistemali katalogi ham kitoblarda 
qo’llangan usul asosida tuziladi. 
Har qaysi bo’lib va bo’lakcha ichida alfavit tartibi saqlanadi. 
Bibliografik kartochkalarning ahamiyati shundaki, talabalar uchun zaruriy 
adabiyot va kitoblarni topish, undan foydalanish ishini ososnlashtiradi. 
Bibliografik kartochkalar ilm-fan sohalari bo’yicha tuzilgan bo’lib, alfavit tartibi 
bilan qo’yiladi. Katalogdan kerakli kartochka topilgach, undagi ma’lumotlar 
yozilib olinadi va shu ko’rsatkichlar asosida kitobdan foydalaniladi. 
Talabalarga ma’lumot beruvchi kitoblar o’qish jarayonida va mustaqil 
ishlarida dastlabki manba sifatida muhim ahamiyatga egadir. Chunki talabalar bu 
kitoblardan o’zlarini qiziqtirgan masalalarga oid qisqa, ayni zamonda, lo’nda va 
aniq ma’lumot oladilar. 
Ma’lumot beruvchi kitoblarga entsiklopediyalar, turli harakter va tuzilishdagi 

---

12 
lug’atlar, ma’lumotlar kabi manbalar kiradi. 
Entsiklopidiyalar umumiy va ilm-fanning biror sohasiga bag’ishlangan 
haraktarda bo`lishi mumkin. Ilm-fanning biror sohasiga bag’ishlangan 
entsiklopidiyalarda esa shu sohadagi ma’lumotlar beriladi. Ulaga, “Meditsina 
Entsiklopediyasi”, “Uy- ro’zg’or Entsiklopediyasi”, “Adabiyot Entsiklopediyasi» 
va boshqalar kiradi. 
Lug’atlar talabalarga ma’lumot beruvchi kitoblarning keng tarqalgan turidir. 
Lug’atlar tuzilish printsipiga ko`raa, entsiklopedik lug’at, izohli lug’at, oddiy 
lug’atlar kabi turlarga bolinadi. Shuningdek, lug’atldar qaysi sohaga tegishliligiga, 
mazmuniga qarab bir necha turlarga bo’linishi ham mumkin. Masalan, “Siyosiy 
lug’at», “Orfografik lug’at”,Fizika terminlari lug’ati» va boshqalar. 
;
ftlalumot beruvchUar ham talabalarga nqka’lumot beruvchi kitoblarning bir 
turi bo’lib, ularda turli sohalar bo’yicha, sotsial- iqtisodiy va ijtimoiy masalalar 
bo’yicha qisqa ma’lumot beruvchi manba sanaladi. Ma’lumot beruvchilar turli. xi) 
mutaxassisliklar yuzasidan tuziladi va ularda shu kasbning o’ziga xos ma’lumotlar, 
ma’lumotlar jamlangan bo’ladi. 
Bibliografik manbalar kutubxonanuig. oynasi hisoblanadi. Unda kutubxona 
boyligi va kitob turlari (xillari) aks etadi. Shuning uchun kutubxona boyligi bUan 
tanishmoqchi va uning us|ida^ _ish . olib bomoqchi ..yoki zaruriu adabiyotlardan 
foydalanmoqchi bo’lganda liar bir talaba dastlabki ishni bibliografik manfc^arm 
o’rganishdan boshlashilozim. 
... Bibliografik manbalar inforniatsion va . qayd etuvchi pcarakterda boladi. 
Bu manbalar yangi chiqqan kitoblar (ba’zan har qaysi sohaga doir kitoblar 
alohida-alohida guruhlarga bolib kp’rsatilgan bo’ladi), jurnallar, gazetalar 
maqolalarni qayd etadi va talabaga hog’avola qiladi. . foydalanish talabalaming o’ziga kerakli kitobni tezlik bilan topishi va tanlab 
olishiga imkon beradi. . 
{
| . 
‘1\
jpaa’lumot beruvchi bolimlar asosan kitob haqida 
nash^riyot. tomonidan beriladigan anjiotatsiya,rnuallif haqidagi 
qisqacha ma’lumot, so’z boshi, kirish, biror bet tagida yoki kitob oxiridagi 
izohlar, ilovalar, adabiyotlar ro’yhati —bibliografiyalar kabi materiallardan 
tashkil topadi. 
Izoh kitobdagi berOgan biror ma’Iumotni to’ldirish, talab etilgan o’rinda 
masalaga aniqlik kiritish uchun xizmat qiladi. 
Bibliografiya kitob oxirida beriladigan adabiyotlar ro’yxati bo’lib, o’z 
xarakteriga ko’ra ikki xil ko’rinishga ega: a) mazkur asarni yozishda faqat 
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati; b) shu termaga aloqador bo’lgan barcha 
adabiyotlar ro’yxati. 
Ilova qilinadigan ko’rsatkichlar kitobdagi ma’lumot beruvchi bo’limlardan 

---

13 
biri bo’lib, o’z xarakteriga ko’ra bir necha ttiri mavjud: asarlarning alfavit 
ko’rsatkichi, shaxs nomlarining ko’rsatkichi, geografik nomlar ko’rsatkichi va 
boshqalar. Bulardan tashqari, kitobning mavzusi va mazmuniga qarab, tarixiy 
nomlar ko’rsatkichi, tematik ko’rsatkich, poetik ko’rsatkich, xalq va qabila 
nomlari ko’rsatkichi, mifik nomlar ko’rsatkichi va hokazolar. Ko’rsatkichlar, 
qanday turda bo’lishidan qat’iy nazar, hammasi alfavit tartibida beriladi. 
Ma’iumot beruvchi bn materiallar ikki jihatdan muhim. Birinchidan, ular 
talabalarning kitobdan foydalanish ishini juda osonlashtiradL Ikkinchidan, 
kitobdagi ko’rsatkichlar talaba bilimini, malumotini qo’shinicha malumotlar va 
izohlar bilan kengaytiradi, o’rganilayotgan mavzuga oid ma’lumotini to’Idiradi, 
chuqurlashtiradi. Ma’luxnot beruvchi bo’limlar kitobning zaruriy ajralmas qismi 
bo’lib, kitob ustida ish olib boruvchi student yoki tadqiqotehilar uchun katta 
qulaylik yaratib beradi. 
Kitob bilan ishlay dish malakasi —nazariyani chuqur egallashning eng 
muhim shartidir, bu oliy ixtisosli mutaxassisning shakllanishida markaziy o’rin 
tutadi. 
Talaba mustaqil kitob tanlaganda ham duch kelgan va tasodifan uchratilgan 
kitoblarni o’qiyverishi ham kerak emas. Kerakli kitoblarni tanlashga va o’qishga 
o’rganib borish lozim. Cliunki, past saviyadagi bo’lmag’ur kitobni o’qisli 
mutlaqo kitob 
o 
qimaslikdan ko ra ham yomon va zararlidir. 
Kitobni o’qish o’z xarakteriga ko’ra bir necha bosqichdan 
\
tashkil topadi. 
Bular asosan quyidagOardan ihorat: