Ноябрь 2020 10-қисм

Ноябрь 2020 10-қисм
Тошкент
TA’LIM JARAYONIDA EKOLOGIK TARBIYANI TASHKIL ETISHNING DIDAKTIK 
ASOSLARI 
Berdibekova Feruza Abdumannob qizi 
Nizomiy nomidagi Toshkent davlat 
pedagogika universiteti II bosqich magistranti 
E-mail: fberdibekova@.mail Telefon: [phone]
Annotatsiya:
maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini ekologik tarbiyalashning mavjud 
holati ilmiy tahlil qilingan va didaktik asoslari yuzasidan metodik tavsiyalar berilgan.
Kalit so‘zlar:
ekologiya, ta’lim, tarbiya, metodika, didaktika, o‘quvchi, ekologik tarbiya, 
tahlil, natija.
Ekologik tarbiya bola tug‘ilganidan boshlab umrining oxirigacha unga yo‘ldoshdir. Shu 
sababli, u nafaqat maktabda, balki sinfdan va maktabdan tashqari uyushtiriladigan tadbirlarda, 
turli xildagi anjumanlarda o‘z ta’sir ko‘chini namoyon qiluvchi, yosh avlodga go‘zallikni, 
ekologiyani tushuntiruvchi, tarbiyalovchi vositadir. 
Ekologik ta’limning didaktik asoslari pedagogika fani qonuniyatlariga chuqur bog‘langan 
holda bayon etilgan. Ba’zi hollarda ayrim didaktik masalalar ekologiya mashg‘ulotlari berish 
muammolari bilan aralash holda talqin etilgan. Masalan, ekologik mashq mashg‘ulotlarining 
shaklari, amaliy ekologik tayyorgarlik ekologik ta’lim sifatida o‘rganilishi, didaktik muammo 
sifatida tadqiq etilsa ma’qul bo‘lar edi. 
Ta’lim jarayonidagi ma’lum bir maqsadni amalga oshirishga qaratilgan faoliyatning turlicha 
bo‘lishi yangi-yangi usullarni keltirib chiqaradi. 
Ta’lim jarayonida tizimida o‘rgatish bilan bir qatorda «uslub» «vosita» terminlari ham 
ishlatiladi. 
uslub — ma’lum ekologiya materiallarini o‘tishda qo‘llanilayotgan asosiy o‘rgatish usuli 
bilan birga ikkinchi bor o‘rgatish: usulining ayrim elementlaridan foydalanib ish ko‘rishdir. 
vosita — ma’lum ukitish usulini muvaffaqiyatli amalga oshirmoq uchun zarur bo‘lgan 
yordamchi ekologiya materiallari; asbob, qurol, apparat va boshqa shu kabilardan foydalanishdir. 
Ekologik tarbiya bo‘yicha mashg‘ulotlar ochiq xavoda, zalda yoki shu maqsadga muvofiq 
ajratilgan xonalarda o‘tadi. 
Ekologika lotincha «estezio — go‘zallikni his etaman» ma’nosini bildiradi. Aqliy, ahloqiy, 
ekologik va mehnat tarbiyasini ekologikasiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. 
Ekologik tarbiyaning maqsadi va vazifasi o‘quvchilarni tabiat va jamiyatdagi go‘zallikni idrok 
qilish, uni to‘g‘ri tushunish va fahmlash, qadriga yetishga, shu asnoda o‘z shaxsiy hayotining 
go‘zal tomonini ko‘ra bilishga, go‘zal bo‘lishi uchun ko‘rashishga o‘rgatishdan iboratdir. 
Ekologik tarbiya ahloqiy qiyofa, ijobiy xulq-atvor normalarini harkib toptirishga, ularning ijodiy 
qobiliyatlarini haraqqiy ettirishga katta ta’sir ko‘rsatadi. Maktablarimizdagi musiqa, rasm, ashula 
darslari, adabiyot va boshqa fanlar ekologik tarbiyaning vositasi hisoblanadi. 
Ekologik tarbiya darslarining tuzilishiga umumdidaktik va maxsus talablar qo‘yiladi. Bu talabni 
qondirish, ekologik ta’sirning kuchini oshira borib darsning ikkinchi yarmida uni maksimumga 
yetkazish, so‘ngra tobora susaytirib avvalgi holatga kelishni taqozo etadi. Ekologik zo‘riqish 
darsning asosiy qismida uning markaziy pedagogik vazifasi hal qilinayotganda kuchayadi. ushbu 
bosqichda mashqni o‘zlashtirishga taalluqli barcha narsalarni o‘rganadilar va takomillashtiradilar, 
ularga dasturga tegishli nazariy ma’lumotlar beriladi. 
Ekologik tarbiya darsiga guruhlarda o‘tkaziladigan umumiy ekologik tayyorgarlik kelib 
qo‘shiladi. 
Shuni hisobga olish kerakki, tanaffusda turli ekologik tarbiyaga ega bo‘lgani bolalar yig‘ilishadi, 
shuning uchun har qiziqarli o‘yin kulgilarni o‘quvchilarning tanlash imkoniyati bo‘lishi uchun 
turli joylarda tashkil qilish lozim. Tanaffuslarda uyushtiriladigan o‘yinlar asosan o‘quvchilarga 
tanish bo‘lishi, mazmuni sodda, kam qoidali va vaqt jihatidan uzoq davom etmasligi darkor. 

---

12