Kitobat san’ati Grafika san’ati. O‘zbekiston kitob grafikasi san’atining tarixi, haqida ma’lumot berish

O‘zbek kitobot san’atining ahamiyati, kitobat san’atining rivojlanishiga xisssa 
qo‘shgan rassomlar va ularning ijod namunalari haqida tushunchalar 
beriishga tavsiyalar. 
Kitob bezash san’ati ham tasviriy san’at uchun ham texnikaviy soha chunki, u 
tasviriy san’atning materiali ashyolari qurollari va tasvir usullariga asoslanadi. 
Ikkinchi tomondan kitob bezovchi rassom o‘z asarini nashr etilayotgan kitobni 
bosmada chiqarish texnologiyasi o‘ziga xos tayyorlanishidan boshlanadi. Undan 
kitobning umumiy tuzilishi kompozitsiyasi badiiy elementlarining soni va xarakteri 
aks ettiradi. Maket asosida kitobning badiiy elementlarning orginali ishlanadi. Hozir 
kitobat san’atining asosiy badiiy grafik elementlari bilan tanishib chiqamiz. 
Kitob elementlari ichida eng qadimiylaridan biri shuhbasiz, muqovadir. Asarning 
asosiy g‘oyasini ochib beruvchi uning obrazi yo‘nalishi tasvirlovchi muqova asrlar 
davomida turli shakllarda tayyorlanib va ishlanib kelindi. Ular taxta, teri, qog‘oz 
plastmassa, metallardan tayyorlanib kelindi. Kitobni ichki badiiy bezash elementlari 
farzats bilan boshlanadi. “Yorsats” – nemischa ichki sahifali qog‘oz kitob bloki bilan 
muqovaning ichki tomonidan yelimlanadigan qog‘ozdan iborat. 
U tasvirsiz oq, biror bir sidirg‘a rangli naqshinkor suyujetli va kitobning 
mazmunini boyitishga joylashtirgan bo‘lishi mumkin. Temur davrining me’moriy 
qashhahoni, kitobning asosiy mazmunini anglatuvchi sozlar joylashtirishi mumkin. 
Qadimiy kitoblardan Naqshbandiy Xo‘jaligining oily nasabnomasi Abdurahmon 
Jomiyning “Yusuf va Zulayho” shuningdek Quroni Karimda ishlagan forzastlar har 
tomonlama mukammal san’at asari sirasiga kiradi. Kitobning titul varag‘i ham kitob 
haqidagi to‘liq ma’lumotni asraning ma’lumoti nomi qachon va qayerda tashkil 
etilganini bildiradi. Ayrim hollarda bu kompozitsiyasi mo‘jaz tasvir yoki naqshli 
bezak bilan ham to‘ldiriladi.
Kitobning bobi bo‘limning boshlanishiga beriladigan alohida bet nemischa 
schmutztitel deb ataladi. M. Servantesning “Don Kixot asarida illyustratsiyalar”

---

14 
ishlagan Xose Del Kostilo (1780) Suytuv Pore (1863) Onomore Dome (1968) 
Xegenbargt (1951) Kuhriniksi (1953) va P.Pikasso (1955) lar asarning badiiy 
yechimini o‘ziga xos uslubda (1953) hal etgan.
Xuddi shunday holni G.G‘ulom asarlariga o‘zbek xalq ertaklariga Telman 
Muhammedov va Abdulloboqi G‘ulomlar tomonidan ishlangan illyustratsiyalarga 
ham ko‘rish sharq musaffirlari ishlagan – kitobning badiiy-grafik elementlari ichida 
eng masuliyatlisi ishlangan. 
A.Bobrovning badiiy illyutratsiyalarida qadimiy va zamonaviy badiiy tasviriy 
an’analarini sintetik tatbiqini ko‘rishlarimiz mumkin. Kitobning badiiy-grafik 
elementlari ichida eng ma’suliyatlisi muqaddima tasvir va xotima tasvir 
konsovhalardir. Chunki ular kitobning bir bobi, ayrim hollarda kitobning boshlanishi 
va yuklanishida uning mazmunini to‘liq ochib berishi lozim. Bu elementlar suyujetli 
naqshinkor yoki aralash bo‘lishi mumkin. Yodingizda tuting Kitobning badiiy 
elementning topishga eskizlar ishlashga qulay varizantni topishga imkon berdi. 
Shuning uchun ham kitob bezovchi mashhur rassomlar bir illyustratsiya yoki 
zastavkaning kompozitsiyasi eskizlar ishlaganlar. Kitob illyustratsiyasi san’at 
tarixini o‘rganish Vatanimizuning madaniyati tarixini o‘rganish demakdir.