05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

7.2. Dastakli qaychi bilan qirqish
Oddiy dastakli qaychilar 
0,5—1 mm qalinlikdagi rangli metallarni qirqish 
uchun qo`llaniladi. Ularning qirquvchi tig`lari to`g`ri va egri shaklda 
tayyorlanadi (110-rasm, a). Kesuvchi tig`larning joylashishi bo`yicha o`ng va 
chap qaychilar bo`lishi mumkin. O`naqay qaychi kesuvchi elementidagi 
chig`iriq o`ngtomondan, chapaqay qaychida esa chap tomondan chigirilgan 
bo`ladi. 
O`naqay kaychi bilan materialni chap chetvdan soat mili yo`nalishila 
qirqiladi, bunda zagotovkadagi reja izlari doimo ko`rinib turadi (I Yu-rasm, y). 
Chapaqay qaychida materialni o`ng chetidan soat yo`nalishig`a qaramaqarish 
yo`nalishda qirqish mumkin (110-rasm, v). 
Bunday qaichi bilan k,irqishda materialni buklab reja izlarini doimo 
nazorat qilib turish chilangarga noqulay. Shuning uchun listlar to`g`ri chiziq 
yoki egrilik (aylana) bo`yicha o`naqay qaychilar bilan qirqiladi. 
Qaychilarning uzunligi 200, 250, 320, 360 va 400 mm, kesuvchi tig`i 
sharnirgacha 55—65, 70—82, 90—105, 100—120 va 110—130 mm bo`ladi. 

---

35 
111-rasmda qaychini o`ng qo`lning to`rtga barmog`i bilan kaftga qisib, u 
bilan metallni qirqish ko`rsatilgan. 
To`g`ri chiziq ostida qirqishda qo`l qaychilaridan foydalaniladi. Bu holda 
listni qaychining bitta dastasini giraga qisib, ikkinchi dastasini bosib 
qirqiladi (112-rasm, a). 
Sanoat qaychisi o`zining kattaligi bilan oddiy qaychilardan ajralib turadi. 
Bunday qaychi bilan 3 mm. gacha qalinliqdagi listlarni qirqish mumkin. 
Qaychining ostki dastasi giraga yoki yog`och asosga mahkam qisib qo`yiladi 
(112-rasm, 
b, v).
Stol qaychilariningunumdorligi kam. Shuninguchun katga partiyadagi 
zagotovkalarni qirqishda ulardan foydalanilmaydi. 
Kichik o`lchamli kuchaytirilgan qaychilardan diametri 2,5 mm.gacha 
bo`lgan simlarni qirqishda foydalaniladi (113-rasm). Ularning o`lchamlari 
oddiy qaychining o`lchamidan katta emas. Qaychi dastasini giraga qisib 
dastani harakatga keltirish bilan metall qirqiladi. Ishchi dasta ikkita ketma-ket 
birikkan richaglar tizimidan iborat. Qaychining pichoklarini almashtirish, ular 
bilan diametri 8 mm. gacha bo`lgan simlarni kesish mumkin. 
Richagli qaichilar qalinligi 4 mm. gacha bo`lgan po`lat, 6 mm. gacha 
qalinlikdagi alyumin va jez listlarni qirqishda qo`llaniladi (114-rasm). 
Yuqoridagi sharnir usulida mahkamlangan pichoq (2) richag orqali 
harakatga keltiriladi, ostkisi harakatlanmaydi. Pichoqlar U8 rusumli po`latdan 
tayyorlanib, HRC
3
52—60 qattiklikkacha toblangan, kesuvchi qirralarining 
o`tkirlik burchagi 5°—8,5°. Asbobni ishlatishdan avval ishqalanuvchi qismlar 
orasida moyning borligi, richagning erkin yo`li, qirquvchi pichoklar orasidagi 
tirqishlar tekshirilishi kerak. Metallni qirqishda o`ng qo`l bilan richag dastasi (1) 
tik holatga keltiriladi, bu bilan yuqoridagi pichoqham ko`tariladi. Shundan 
keyin dastgohga zagotovka list (3) ko`yiladi.

---

36 
Jodi qaychi keng tarqalgan bo`lib, undan 1,5—2,5 mm 
qalinlikdagi listlarni (po`lat, dyuralyumin va b.) qirqishda 
foydalaniladi (115-rasm). Jodi qaychi cho`yandan yasalgan 
stanina (1) va stoldan (2) iborat. Kdychi sgsshiga quzg`almas 
pichoq (7) o`rnatilgan. Yuqoridagi pichoqning (4) egri 
chizikdi 
kesuvchi 
tig`i 
pichoq 
ushlagichga 
(5) 
mahkamlangan bo`lib, u muvozanatlagichga (6) ega. Listni 
(3) kesish vaqtida uni yonlama tirgakka (8) jips qo`yib, 
keskichli dastani pastga bosiladi, natijada list qirqiladi.