05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

Asbobni dastgohsa o`tkirlash. 
Zubilo va 
krsysmsysellar 
charxlash 
dastgoxlarida 
o`tkirlamadi (59-rasm, 
a).
Buning uchun dastgohning yo` n aluvchi 
tomoniga asbobni qo`yib toshga sekin asta 
tekkizib, goh u tomonini, goh bu tomonini 
almashtirilib charxlanadi. Dastgohning toshiga 
asbobni yopiq qo`ymaslik lozim, aks xolda asbob 
kesuvchi tig`i qattiqlik xossasini yo`qotish 
mumkin.Asbobmi charxlashdan avval tokchani aylanayotgan toshga mumkin 
qadar ko`proq yaqinlashtiriladi (59-rasm, 
b). 
Tosh bilan tokcha orasidagi tirqish 
2—3 mm. dan oshmasligi kerak (59-rasm, 
v).
Agar asbob suv bilan sovutib charxlanmasa «kuyib» qolishi, natijada, uning 
mustahkamligiga putur yetishi mumkin. Charxlangan zubiloning yon tomoni 
tekis, eni bor bo`yicha bir xil qiyalikda bo`lishi kerak. 
4.3. To`g`rilash jihozlari 
Metallarni to`g`rilash va rixtovkalash uchun mustahkam va og`ir iralardan 
foydalaniladi. Chilangarlikdagi kesish ishlarida buriluvchi va burilmaydigan 
parallel jag`li, murakkab temirchilik ishlarida esa maxsus kursiga o`rnatilgan 
stol giralaridan foydalaniladi. 
To`g`rilash va rixtovkalash vaqtida gavdaning holatini to`g`ri saqlab turish 
ish unumdorligini oshiradi. Oyoq va gavdaning turg`unligi zarbani to`g`ri, 
qolaversa, maqsadga muvofiq berilishini ta`minlaydi. Zubilo bilan metall 

---

24
kesishda chilangarning gavdasi gira o`qiga nisbatan 45° burchak ostida 
rostlanishi, chap oyoq esa yarim qadam oldinga chiqib turishi kerak (65-rasm, 
a, 
b).
Bolg`a bilan zarba berish. 
Ishning sifati va sermahsulligi silkinish sur`ati 
va bolg`aning zarbasiga bog`liq. Zarbani barmoq, bilak yoki yelka bilan berish 
mumkin. 
Barmoq usulidagi zarba 
berishda (67-rasm, 
a) 
silkinish o`ng qo`l 
panjalarining egilishi hisobiga ro`y beradi. Bu holdagi silkinishda barmoq va 
bilak oxirigacha bukiladi, keyin barmoqlar siqilishib zarba beriladi. Bunday 
zarba nozik va aniq ishlarni bajarishda ishlatiladi. 
Bilak usulida zarba 
berishda (67-rasm, 
b) 
o`ng qo`l tirsagi bukiladi. 
Silkinishda qo`lning barmoklari qisiladi hamda bo`shashadi. Qattiq zarba berish 
uchun qo`lni tezroq qo`yib yuborish kerak. Bunday zarbadan materialning 
yupqaroq qatlamini kesib olib tashlashda va tirqish, ariqchalar hosil qilishda 
foydalaniladi. 
67-rasm. 
Bolg`a bilan zarba berish: 
a—
barmoq; 
b— 
bilak; 
v—
elka bilan.
Elka usulida zarba berishda 
(7-rasm, 
v) 
qo`l, slka harakat qiladi
, 
binobarin