Quyidagi jadvalini to'ldiring:
XVIII-XIX asrlarda (1870- yilgacha) fanning asosiy yutuqlari
Matematika
Kimyo
Fizika
Astronomiya
Geologiya
Biologiya va
tibbiyot
40- §. Adabiyot va san'at
A d a b i y o t . Bu davrning k o ' z g a ko'ringan ma'rifatchi yozuv-
y i « , chilaridan biri Daniel Defo (1660-1731) edi. Uning «Robinzon
Kruzoning hayoti va g'aroyib sarguzashtlari» asari h a m o n sevib
о'qiladi. Shotlandiyalik dengizchi A. SeUcrikning kimsasiz oroldagi 4 oyga
yaqin sarguzashtlari yozuvchining qalamida 28 yillik g'aroyib sarguzasht
bayoniga aylangan.
D. Detailing qahramoni Robinzon Kruzo ishbilarmon, mehnatsevar, o'z
kuchigaishonuvchi inson.
Robinzon kimsasiz orolda tirishqoqlik bilan uy quradi, idish-tovoq
tayyorlaydi. M e b e l yasaydi, h a y v o n l a r n i o ' z i g a o ' r g a t a d i va ularni
ko'paytiradi. Robinzon boshqalarni h a m ishlashga majbur qila oladi.
Bunga o'limdan qutqarib qolingan yovvoyi Jumavoy obrazi misoldir.
Robinzon uni o'ziga xizmatkor qilib oladi. Robinzon - yangi shaklla-
nayotgan qatlam - burjuaziya vakili obrazidir. U n d a uchinchi tabaqa
vakilining uddaburonligi va sog'lom fikri aks etgan. Asar mehnat, aniq
insoniy fikr, tirishqoqlik va jasorat madhiyasi bo'lib qoldi.
B u davrning y a n a bir m a s h h u r yozuvchisi J . Svift ( 1 6 6 7 - 1 7 4 5 )
edi. 1726- yilda uning Sizga m a ' l u m «Gulliverning sayohati» nomli
romani bosmadan chiqdi. R o m a n d a liliputlar mamlakatini «01amning
q u v o n c h i v a d a h s h a t i » deb ataluvchi u s h o q d e k k i n a bir m a x l u q
boshqaradi.
150
Liliput — aslida ingliz cheklangan
(konstitutsiyaviy) monarxiyaning,
«01amning quvonclii va dahshati» esa
ingliz qirolining karikaturasi edi.
Asardagi «Ulkanlar mamlakati»ning
ma'rifatli monarxi esa dono, saxiy. U
olim, urashni qoralovchi, san'atni
sevuvchi, ilm-fanga homiylik qiluvclii,
ayni paytda, aqlli tartib o'rnatishga
harakat qiluvchi hamdir.
F r a n s u z yozuvchisi P. B o m a r -
s h e ( 1 7 3 2 - 1 7 9 9 ) ma'rifat asrining
s o ' n m a s v a k i l l a r i d a n biri edi. U
m a s h h u r « F i g a r o n i n g u y l a n i s h i »
k o m e d i y a s i n i n g muallifidir. Asar
q a h r a m o n i F i g a r o c h a q q o n , y o q i m t o y va h a z i l k a s h xizmatkor. U
« d u n y o z o ' r l a r i » n i n g kirdikorlarini m a s x a r a qilib h a z i l l a s h a d i .
J a h l d o r l a r d a n q o ' r q m a y d i . Q a s h s h o q b o ' l s a - d a , o ' z i n i n g insoniy
qadrini sotmaydi.
Komediya Parij teatrlarida katta shuhrat qozondi. Figaroning mavjud
t u z u m kirdikorlarini fosh qiluvchi o'tkir so'zlari hech kimni befarq
qoldirmagan. Hatto, qirol Lyudovik X V I bu asar haqida g 'azab bilan:
«Buni sahnadaqo'yishuchun Bastiliyani vayron qilishkerak!», deb xitob
qilgan edi. Bu go 'yo bir bashorat edi. Chunki bu xitoblardan bir necha
yil о 'tgach qirolning bu mahbuslar zindoni - Bastiliya inqilob natijasida
qulaganligiga tarix guvoh.
Yana bir ajoyib yozuvchi F. Shiller (1759-1805) Germaniyada ijod
qildi. Bu davrda Germaniya 300 ga yaqin mayda-mayda knyazliklarga
bo'linib ketgan edi. U yozgan pyesalar nemis xalqi uchun o'ziga xos
ma'rifat alifbosi vazifasini o'tadi. Teatr o'rindiqlarini to'ldirib o'tirgan
tomoshabinlar yoqib qolgan qahramonlari bilan birga zulmdan ozod
bo'lishni orzu qilganlar. Tomoshabinlar obro'li, aslzodalarning, aslida esa
muttahamlarning ayyorligidan g 'azablanganlar. Oshiq qalblarning halokatiga
esa achchiq-achchiq yig'laganlar.
Asar qahramonlaridan biri Karl M o o r o'zi yashayotgan dunyoning
bezagi va pastkashligiga qarshi urush e'lon qilib bunday deydi: «Menga
xuddi o ' z i m d e k bir necha shoir kishilarni beringlar va Germaniya
151
Respublika bo'ladi». U insonning erki va qadriyatini quyidagi satrlarida
himoya qilgan:
Do'stlaringiz bilan baham: |