Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Чақиқ тош. Асфальт-бе- 
тонда ишлатиладиган йирик 
тўлдиргич сифатида мустаҳ- 
кам, зарарли му\ит ва со- 
вуққа чидамли вулқондан
Ҳарорат, °С
17.3-расм.
Иссиқ ҳароратда Бекобод тош- 
қоли ишлатилган асфальт-бетон эластик­
лик модули динамикасининг ўзгариши: 
/—икки қафталик намуна; 
2—
беш ойлик намуна.
415

---

отилиб чиққан метаморф ва чўкинди тоғ жинслари ҳамда аста- 
секин совутилган Бекобод тошқоли ишлатилади. Чақиқ тошнинг 
майда-йириклигига қараб йирик тўлдиргичлар 60 дан 3000 гача 
бўлган маркаларга эга. Тоғ жинсидан олинган чақиқ тошни махсус 
ускунада синалганда юзасининг силликданиши 25—33 %, тошқол- 
ники эса 35 %гача бўлиши мумкин. Чақиқ тош юзаси нотекис, 
ундаги игнасимон ва япалоқ доналар микдори 13—26 %дан орт­
маслиги керак. Совуққа чидамлилиги эса музлатиб эритганда 50 
циклдан кам бўлмаслиги лозим. Чақилган тўлдиргич таркибида 
йирик тош қисми 80 %дан кам бўлмаслиги керак.
Ўзбекистон Республикаси давлат стандартларида асфальт-бе­
тон учун йирик тулдиргич сифатида шағал ва шағал-қум аралаш­
маси ишлатилиши мумкин. Шағал асосида тайёрланган асфальт- 
бетоннинг мустаҳкамлиги ва чидамлилиги чақиқ тошга нисбатан 
паст бўлади.
Қум — қаттиқ минералларнинг, асосан, кварцнинг сочилувчан 
майда доначалари ва уларнинг тўплами. Кумнинг тозалиги ундаги 
чанг ва лой микдори билан ўлчанади. Тоғ жинсининг мустаҳкам- 
лигига 
1
$араб кум икки хил маркада ишлаб чиқарилади, яъни 800 
ва 400. Узбекистан шароитига мос асфальт-бетон учун ишлатила­
диган қум куйидаги давлат стандартлари талабига жавоб бериши 
лозим (17.2-жадвал).
17.2-жадва-)
А сф альт-бетон учун ишлатиладиган қумга қўйиладиган талаб
Қумнинг тури
0,63 мм.ли тешикли элакдаги қолдиқ, %
Йириклик модули
Йирик
>50
>2,5
Ўрта
3 0 -5 0
2,5-2,0
Майда
10-30
2 ,0 -1 ,5
Жуда майда
<10
1 ,5 -1 ,0