Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Оқова ва дренаж қувурлари
Республикада оқова ва дренаж қувурлари 1938 йилдан Тош- 
кентда қурилган махсус заводда ишлаб чиқарила бошланди. Хом 
ашё сифатида Қ изилқиядан топилган табиий куйган лой (глиеж) 
ишлатилади. Бундан таш қари, хом ашё қориш масига 40—50 % 
миқдорида олдин пиш ириб, кейин майдаланган лой қўш иб оқова 
қувурлари тайёрланади. Тайёр лой қоришмаси қувурлар қолипловчи 
,ти к ўрнатилган зичлагичда зичланиб кейин қуритилади. П иш и- 
риш дан олдин (намлиги 6—8 % бўлганда) хом қувурларга сир
206

---

суртилади ва 1300°С ҳароратда даврий ишлайдиган газ хумдонларда 
бир неча қават тик ўрнатилган ҳолда пиш ирилади.
Қувур деворларини сирлашда таркибида 8 % атрофида темир 
оксиди бўлган осон эрувчан Қизилқия, А н ф е н , Л ангар тупроқ- 
ларидан тайёрланган сую қ атала қориш ма ишлатилади. Диаметри 
150, 200, 250, 300, 350 ва 400 мм. га тенг қилиб чиқариладиган 
қувурларнинг мустаҳкамлиги камида 17,5 М Па, сув ўтказмаслиги, 
кислота ва иш қор таъсирига чидамлилиги бўйича Д авлат стан- 
дартлари талабларига тўла жавоб беради.
Тош кент сопол буюмлари ишлаб чиқарувчи тажриба заводи 
фаянсбоп хом ашё топишда бир қатор текш ириш лар олиб борди. 
Натижада, Оҳангарон кумир конидан чиқадиган осон эрувчан 
тупроқ (каолин) фаянс учун яроқли хом ашё эканлиги аниьутнди. 
Фаянс қоришмасини тайёрлаш учун хом ашёлар тегирмонга бир 
йула солиниб туйилади. Кейин 60—64 % намликдаги қаймоқсимон 
қоришма тайёрланади. Ундаги зарарли аралашма — темир оксиди 
магнит воситасида тозаланади ва фильтрлаш усули билан 20—22 % 
намликка келтирилади. Кейин 7—8 % намликка қадар қуритилиб, 
зичлагичларда икки марта қолиплаш усули билан тайёрланади.
Ўтга чидамли сопол ашёлар. 
Хумдонлар, сув буғи ҳайдовчи 
қозонлар, газ генераторлари, ўтхоналар, юқори ҳарорат таъсирида 
бўлган ускуналарни муҳофаза қилишда ўтга чидамли қурилиш 
ашёлари кенг ишлатилади. Булар ичида энг кўп тарқалгани шамот 
ғиштдир. Ўтга чидамли шамот буюмлари деганда, таркибида 30— 
45 %гача Al20 3 бўлган алю мосиликат тоғ ж инсларини ўтга чидамли 
тупроққа қўшиб, тайёрланган қориш мани қолиплаб, кейин 1200°С 
ҳароратда пиш ириб олинган ашёдир.
Ўзбекистонда тем ирсозлик ва шиша саноатининг ўсиш и нати­
жасида юқори сифатли ўтга чидамли ғиштларга бўлган эҳтиёж 
яна ортди. Динасли ғиш тнинг ўтга чидамлилиги жуда юқори бўлиб 
(1670—1790°С), уни кварцит тоғ жинси (таркибида 95—97 % Si02 
бор) билан боғловчи, ўтга чидамли тупроқни қориш тириб, қолип- 
лаб, сўнг пиш ирилади. Республикамизда динас ғиш тлари учун 
асосий хом ашё — кварцит захиралари Оқтош ва Ф арғонада топил- 
ди. Шундай қилиб, халқ хўжалиги учун жуда зарур бўлган динас 
ёки шамот ғиштларни кўплаб ишлаб чиқариш га тўла им коният 
бор. М амлакатимизда сопол аш ёлар ишлаб чиқариш саноатини 
таком иллаы тириш ва келажакда уларни кўпайтириш га дойр тад- 
бирларни амалга ош ириш мақсадида қуйидаги муаммоларни ҳал 
этиш зарур: деворбоп аш ёларнинг