Fiziologiyasi va gigiyenasi

progesteron
gormoni 
bachadonda o'zgarishlar chaqiradi: uning shilliq pardasi qon bilan 
to 'lib shishadi. U rug'langan tuxum hujay rasi va zarodishni rivojla­
nishi uchun sharoit tatbiq etiladi. Agarda y etilgan hujayra otalan- 
masa bir necha kundan keyin u o ia d i. Sariq tana qaytadan rivojla- 
nishga majbur bo'ladi. ya'ni so'rilib ketadi. Shu yoT bilan bezning 
sekreti progesteronni ajralishi to'xtaydi. Bachadonning ishgan va 
o 'sib ketgan shilliq pardasi parchalanadi. yulinadi uning qontom ir- 
lari yoriladi va qon shilliq pardaning mayda qismlari bilan bacha­
don tanasi va qin orqali tashqariga chiqariladi. Bu esa mensturat- 
siyadir (lot. 
mens
- oy). Bu holat ko'pchilik qizlar va avollarda 
28 kun atrofida takrorlanib turadi.
Jinsiy sikl, ayollarda to 'rt davrga bo'linadi: 1) tinchlik davri 
(7-8 kun mobay nida bachadonning shilliq pardasining tiklanishi 
yuz beradi); 2) ovulatsiyaoldi davri. Bu davrda hom iladorlikka 
tay yorgarlik yuz beradi: bachadon qon bilan to'ladi. qinning shilliq 
pardasi kengayadi - yumshay di; 3) sekretorli yoki ovulatsion davr. 
Bu davrga xos bo'lgan jarayon bu follikulaning yetilishi va uning 
vorilishi, bachadonning shilliq pardasidan shilimshiq va glikogen- 
ga bov bo'lgan sekretning ajralishi yuz beradi. Ovulatsion davr ye-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tilgan follikulaning yorilishi, undan tuxum hujayrasining chiqishi 
va uning bachadon nayi b o ‘ylab bachadonga qarab harakatlanishi 
bilan boshlanadi. Tuxum hujayrasining bachadon nayi bo'ylab 
harakatlanishida uning otalanishi yuz beradi. U rug'langan tuxum 
bachadonga tushib, uning shilliq pardasiga yopishib oladi. Shu bi­
lan jinsiy sikl tugaydi va homiladorlik boshlanadi. Tuxum hujayra­
sining nay bo'ylab bachadonga kelgunicha 3 -4 kun o'tadi; 4) ovu- 
latsiyadan keyingi yoki yulinish davri, bu davr o'rtacha 3-5 kun 
davom etadi va bu davrda bachadonning tonik qisqarishlari kuzati­
ladi, uning shilliq pardasi uncha katta bo'lm agan bo'lakchalarning 
yulinib chiqadi, bu paytda 50-150 sm3 qon ajraladi. Bu davr tuxum 
hujayrasi urug'lanm agandagina kuzatiladi, ayollarda esa bu davrda 
mensturatsiya boshlanadi.
Qin - kichik tosda joylashgan uzunligi 8 -9 sm ga yaqin, kengli- 
gi 2-3 sm bo’lgan vassi (o'sim tali) muskulli naychadir. Qin devori 
ichki tomondan ju da yumshoq, yengil jarohatlanadigan va qiz bo­
lalar hamda yosh ayollarda turli infeksion kasalliklarga chalinu- 
vchandir.
Odatda, qinda unchalik katta miqdorda bo'lm agan oq yoki bi- 
roz sarg’ish rangdagi chiqindilar bo'ladi. Qin uyat lablari orasida 
(kichik, ichki va katta tashqi) tugaydi.
Katta va kichik jinsiy lablar, peshonacha, klitor va qizlik parda- 
lari tashqi jinsiy a ’zolar hisoblanadi.
Peshonacha oldini qorin devorining pastki qismidagi, aynan shu 
oblastda teriosti yog'li kletchatkasining kuchli rivojlanganligi sa­
babli d o ’nglik bo'lib ko'rinadi. Jinsiy yetilish davrida peshonacha- 
da junlar o 'sib chiqadi.
Peshonachadan pastga qarab katta jinsiy lablar joylashgan - te­
rining uzunchoq hosilasi bo'lib, ular orasida jinsiy yoriq (teshik) 
joylashgan. Har bir jinsiy lablarning pastki qismining uchinchi 
bo'lagi yopishqoq tiniq sarg’ish, suyuqlik ajratadi va bu suyuqlik 
jinsiy yoriqni namlab turadi. Katta jinsiy lablarning tashqi yuzasi 
junlar bilan qoplangan va katta miqdordagi ter va yog' bezlari mav- 
jud. Jinsiy yoriqning yuqorigi qismida unchalik katta bo'lm agan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hosila 
klitor
joylashgan. u ko'plab qon tom irlari va nerv tolalari 
bilan ta'm inlangani sababli. juda sezuvchandir. Klitor orqasidan 
pastga qarab terining yupqa va nozik ikkita kichik lablar bosh­
lanadi. Katta va kichik lablar qinga kirishni yopib turadi. Qinga 
kirish joyida qizlik pardasi (gimen) joylashgan. Bu yupqa parda 
ju d a ko'plab qon tom irlari va nerv tolalari bilan ta'm inlangan. shu 
sababli gimenni yirtilishi juda og'riqlik va. odatda. qon oqishi bi­
lan birgalikda kechadi. Aniqlashlaricha. qizlik pardasi yirtilguniga 
qadar gigiyenik rolni o'ynab qinga infeksiya tushishidan va iflosla- 
nishidan saqlaydi.
Jin siy
hayot boshlanguniga qadar qizlik pardasida bitta 
yo k i 
bir 
necha teshikchalar b o iib . turli shakllarda (halqasimon, yulduzsi- 
mon. ldlsimon. chachopsimon va boshqalar) b o ia d i. Qiz bolalarda, 
balog'at 
y o sh ig a
vetganda ulardan mensturatsiya davrida qon oqib 
chiqadi.
Juda kam hollarda qizlarda tu g 'm a qizlik pardasi b oim ay d i 
yoki, aksincha, uning qalinlashib ketishi kuzatiladi. Ayrim paytlar- 
da qizlik pardasi yoshlik paytida boshdan kechirgan infeksion ka- 
sallik tufayli qalinlashib ketishi mumkin. Qizlik pardasida teshiklar 
b o im ag an id a jarrohlik aralashuvi yo'li bilan menstrual qonning 
oqishi ta'm in etiladi.
Qizlik pardasining y irtilishi birinchi jinsiy aloqa paytida yuz be­
radi. T ug'ish paytida bu parda to ’lig'icha yirtiladi.