Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

ск
ск
ср
cк





1
;
 

(17.3) 
бу ерда:
R
скα
 
- толалар йўналишига нисбатан бурчак остида ёғочнинг ёрилишга 
ҳисобий қаршилиги; 
β
-силжитувчи зўриқишнинг қўйилиш шароитига боғлиқ 

---

258 
коэффициент: 
β
=0,25 - ёрилиш симметрик бўлганда;
β
=0,125 – ёрилиш бир ёклама 
бўлганда; 
l
ск
- силжиш юзасининг ҳисобий узунлиги; -силжитувчи зўриқишлар 
елкаси. 
Зарур деб топилса, бирикманинг қўшимча элементлари ҳам ҳисобланади. 
Бундай элементларга хавфсизлик болти, қопламалар, қистирма, ёстиқчалар ва 
бошқалар киради
. 
Бирикувчи элементлар заиф кесим бўйича мураккаб қаршиликка, чўзилишга, 
сиқилишга бўлган мустаҳкамлиги текширилади. 
Ишқаланиш кучининг ёрдамчи таъсири доимий эмаслиги сабабли у ҳисоблаш 
пайтида эътиборга олинмайди. Бирикманинг мустаҳкамлиги фақат ишқаланиш кучи 
орқали таъминланса, сиртлардаги босим доимий бўлиб, динамик таъсир бўлмаган 
холда ишқаланиш кучлари ҳисобга олинади. Бунда ишқаланиш коэффициентлари: 
толалари параллел-сиртлар учун 0,2, толалари ўзаро тик сиртлар учун 0,3га тенг деб
қабул қилинади. Агар ишқаланиш кучи конструкциянинг ишлаш шароитига салбий 
таъсир кўрсатса ва буюмларда ортиқча кучланиш пайдо қилса, ишқаланиш 
коэффициенти 0,6 га тенг қилиб қабул қилинади.
17.2. Бевосита ва ўйиб бириктириш
Бевосита бирикма ёғоч конструкцияларда кенг қўлланилади ва сиқилувчи ёғоч 
элементдан зўриқишни иккинчисига бурчак остида ёки элемент ўқи бўйлаб 
узатишда қўлланилади. Бундай бирикмалар ферма белбоғининг оралиқ ва таянч 
тугунларида (17.2-расм), текис ва фазовий мураккаб конструкция элементлари 
туташмаларида кенг тарқалган. Ўйиб бириктириш хода ва чорқирралардан ясалган
конструкцияларда қўлланилади. Ўйиб бириктириш бир ва икки тишли бўлиши 
мумкин; содда ва ишончли ишлаши учун бир тишлиси кенг тарқалган. Эзилиш 
текислиги таъсир кучига нисбатан 90° бурчак остида бўлади, туташувчи элемент ўқи 
эса шу юза марказидан ўтиши керак. Бу тадбирга кўра, ёрилиш текислиги бўйича 
ишқаланиш кучи содир бўлади,натижада бирикманинг силжишга яхши ишлаши 
таъминланади (17.3-расм). 

---

259 
17.2-расм. Бир тишли ўйиб бириктириш: 
1-остки белбоғ; 2-устки белбоғ; 3-белбоғ ости тахтаси; 4-хавфсизлик болти;
5- белбоғлар орасидаги тиркиш(2мм) 
17.3-расм. Бевосита ва ўйиб бириктириш: 
а-ярим тахтали; б-қия кесилган; в-ярим тахтали жипслашган;
г-шиплар билан жипслашган

---

260 
Ўйма чуқурлиги элемент баландлигининг 
1
/
3
улушидан ошмаслиги, чорқирра 
учун 2 см дан, ходалар учун 3 см дан кам бўлмаслиги керак. Оралиқ тугунларда эса 
ўйма чуқурлиги баландликнинг ¼ улушидан ортмаслиги керак, силжиб-ёрилиш 
текислигининг узунлиги 
(l
ск
)
ўйманинг 10 баробар катталигидан ошмаслиги ва 
1,5h 
дан кам бўлмаслиги керак. Ферманинг таянч тугуни учун ўйманинг ҳисобий 
чуқурлиги 12.1 формулага мувофиқ аниқланади. 
h
вр
=(N
c
cрs

)/R
см


в
(17.4) 
Силжиб-ёрилиш юзасининг ҳисобий узунлиги 17.2 формулага мувофиқ 
аниқланади:

в
R
N
l
ср
ск
c