223
Боғланган кесим бўйлаб чўзилишда девор қоришма бўйича (1-1) ёки тош-ғишт
ва қоришма (2-2 ёки 3-3) бўйича бузилади. Боғланмаган
кесимда девор, одатда,
тош-ғишт билан қоришманинг горизонтал чокларига туташган жойидаги текислик
бўйича бузилади. Бироқ, қоришманинг чўзилиш вақтидаги мустаҳкамлик чегараси
тош билан қоришма ўртасидаги боғланишдан кам бўлиб қолса, унда девор
қоришма бўйича бузилиши мумкин.
Деворнинг боғланган кесим бўйлаб марказий чўзилиши
доиравий резервуарлар,
силос миноралари ва бошқа иншоотларни ҳисоблашда, эгилишда чўзилиши эса
деворлар ва устунларнинг номарказий сиқилишини ҳисоблашда эътиборга олинади.
Баъзи холларда тош девор кесилишга ҳам ишлаши мумкин.
Бунда кесилиш боғланган ва боғланмаган кесим бўйлаб ҳам содир бўлиши
мумкин.
Тош-ғишт
деворнинг
деформацияланиши.
Девор
эластик
жисм
бўлмаганлиги учун кучланишлар билан деформациялар ўртасидаги боғлиқлик
чизиқли бўлмайди (14.3.-расм). Тош-ғишт теримнинг берилган кучланишлар
бўйича деформация модули бу кучланишларга тўғри келадиган нуқтадаги эгри
чизиқка ўтказилган уринма қиялик бурчагининг тангенси орқали ифодаланади.
14.3-расм. Теримнинг қисқа муддатли сиқилишида кучланиш-
деформацияларининг ўзаро боғлиқлиги
224
Терим деформациясининг модули Л.И.Онишчик формуласидан
Е=Е
0
(1-
u
R
1
1
)
(14.2)
ёки қурилиш меъёрларида белгиланганидек, Е=0,8Е
о
бўйича аниқланади.
бу
ерда Е
о
-эластиклик модули; R
u
-тош-ғишт теримнинг сиқилишга бўлган
мустаҳкамлик чегарасининг ўртача қиймати.
Эластиклик модулининг вақтли қаршиликка пропорционаллиги тажриба йўли
билан аниқланган. Арматураланмаган терим учун эластиклик модули қуйидаги
формула орқали топилади.
Е
0
=
R
u
,
бу ерда
-
теримнинг эластиклик характеристикаси.
Деворнинг сиқилишга бўлган мустаҳкамлик чегараси (вақтли қаршилиги)нинг
ўртача қийматини қуйидаги формуладан аниқлаш мумкин: R
u
= k
R, бу ерда R-
теримнинг ҳисобий қаршилиги; k-хавфсизлик коэффициенти.
14.3. Тош-ғишт конструкцияларни ҳисоблаш
Тош-ғишт ва армотош конструкциялар биринчи ва иккинчи гурух чегаравий
ҳолатлар бўйича ҳисобланади. Биринчи гурух чегаравий ҳолатлар бўйича
ҳисоблаш, одатда, конструкцияларнинг юк кўтара олувчанлиги шакл ва ҳолатининг
мустаҳкамлиги ҳамда устиворлигини ҳисоблардан иборат бўлади.
Тош-ғишт ва армотош конструкция элементлари учун мустаҳкамлик шартининг
умумий кўриниши қуйидагича:
N
i
н
f
n
c
Ф(S,R
i
,
с
)
с
(14.3)
бу ерда N
i
н
-меъёрий юклар таъсиридан пайдо бўладиган зўриқиш;
f
юк бўйича
ишонч
коэффициенти; n
c
-кучларнинг қўшилиш коэффициенти;
N
i
н
f
n
c
- доимий
ва вақтли юклардан ҳосил бўлган ҳисобий кучланиш; Ф-кучланган ҳолатига
225
(сиқилиш, чўзилиш ва х.)
мос келадиган функция; S- кесимнинг геометрик
характеристикаси;
R
i
-теримнинг
ҳисобий
қаршилиги;
с
-иш
шароити
коэффициенти.
Деворнинг сиқилишга кўрсатадиган ҳисобий қаршилигини иш шароити
коэффициенти
с
га кўпайтирилади. Теримнинг чўзилишга ҳисобий қаршилиги,
чўзувчи кучнинг терим чокларига нисбатан йўналишига, шунингдек, кучланган
ҳолатнинг характерига боғлиқ бўлади.
Тўғри шаклли ғишт ва
тошлардан цемент-охакли, цемент-гилли ва охакли
коришмалар билан кўтариладиган деворнинг ўқ бўйлаб чўзилишдаги R
t
, эгилиш
билан чўзилашдаги R
tв
, деворнинг горизонтал ва тик чоклари бўйлаб ўтувчи
кесимни ҳисоблашдаги кесилиш R
sq
ва эгилишда пайдо бўладиган асосий чўзувчи
кучланишлар R
tw
га кўрсатадиган ҳисобий қаршиликлари 14.1-жадвалда
келтирилган.
Тўғри шаклли ғишт ва тошлардан кўтариладиган деворнинг
ҳисобий қаршилиги
14.1-жадвал
Кучланган
ҳолатининг
тури
Ҳисобий қаршилик, МПа
Тош
маркаси
200 150 100 75
50
35
25
15
10
Ўқ бўйлаб чўзилиш R
t
Эгилишдаги чўзилиш ва
асосий чўзувчи
кучланишлар R
tв
,
R
tw
кесилиш R
sq
0,25
0,4
1,0
0,2
0,3
0,8
0,18
0,25
0,65
0,13
0,20
0,55
0,10
0,16
0,40
0,08
0,12
0,30
0,06
0,10
0,2
0,05
0,07
0,14
0,03
0,05
0,09
226
Кесим юзаси А га тенг бўлган элементнинг фақат А
с
қисмигина юкланганда
(ферма, тўсин, устунлар таяниб турадиган жойлар) кесимнинг юкланмаган қисми
теримнинг юкланган участкасида ҳосил бўладиган кўндаланг деформацияга
тўсқинлик кўрсатадиган ҳалқа ролини бажаради. Бундай кесимлар сиқилишга
қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
N
c
dR
c
A
c,
(14.4)
бу ерда N
c
-махаллий юкдан тушадиган бўйлама сиқувчи куч; R
c
-теримнинг
эзилишга бўлган ҳисобий қаршилиги; А
с
-юк тушадиган эзилиш юзаси; d=1,5-0,5
-
ғишт ва виброғиштдан кўтарилган терим ёки оғир ва
енгил бетонлардан
тайёрланган блоклар учун;
махаллий юкдан тушадиган босим эпюрасининг
тўлиқлик коэффициенти.
Теримнинг эзилишга бўлган қаршилиги қуйидаги формула бўйича аниқланади:
R
c
=
R;
=
Do'stlaringiz bilan baham: 
