Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

b
h
0
2

(1 – 0,5

)=

m
R
b
b
h
0
2
. (11.32) 
У ҳолда (11.31) формула қуйидаги кўринишни олади: 
M 


m
R
b
b
h
0
2
+ R
b
(
b
’
f
–
b
)h’
f
(h
o 
– 0,5h’
f
). (11.33) 
A
s
ни аниқлаш учун (11.33) дан 

m
топилади: 

m
=
M/R
b
b
h
0
2
+ R
b
(
b
’
f
–
b
)h’
f
(h
o
–0,5h’
f
), 
(11.34) 
сўнгра жадвалдан 

аниқланади, кейин 
(6)
формуладан A
s
топилади. 
Тавр шаклли юзаларда нейтрал ўқ ҳолатини аниқлаш. 
Нейтрал ўқ ҳолати 
қуйидаги белгилар бўйича аниқланади: 
– агар A
s
ва кесим ўлчамлари маълум бўлса, R
s
A
s 

R
b
b
f
h
f
бўлганда, нейтрал ўқ 
токчадан ўтади; 

---

173 
– агар ҳисобий эгувчи момент ва кесим ўлчамлари маълум бўлиб, A
s
номаълум 
бўлса, у ҳолда М 

R
b
b
f
h
f
(h
o
– 0,5h
f
) бўлганда, нейтрал ўк токчадан ўтади, акс ҳолда 
ўқ қовурғани кесиб ўтади. 
Қўштавр ёки қутисимон кесимли элементларни мустаҳкамликка ҳисоблашда, 
уларни тенг кучли тавр шаклли кесимга келтирилади. Бунда чўзилувчи токча 
ҳисобга олинмайди, чунки чўзилиш зонасида жойлашган бетон дарз кетгач, ишдан 
чиқади. Барча чўзилувчи арматуралар қовурғага тўпланади, ишчи баландлик h
o
ўзгаришсиз қолаверади. Қовурғанинг кенглиги қутисимон элементнинг вертикал 
деворлари қалинликларининг йиғиндисига ёки қўштавр қовурғаси энига тенг 
бўлади. 
Тавр шаклли кесимларни ҳисоблашнинг ўзига хослилиги шундаки, агар 
таврнинг токчаси сиқилувчи зонада бўлса, ҳисоблаш тартиби нейтрал ўқнинг
ҳолатига яъни сиқилувчи зонанинг чегарасига боғлиқ бўлади. 
Агар нейтрал ўқ тавр токчасидан ўтса, яъни х

f
h

бўлса, кесимни эни тавр 
токчасини ҳисобий эни 
f
в

га тенг 
в
=
f
в

тўғри тўртбурчакли кесимлар сифатида 
ҳисобланади, яъни
)
5
,
0
(
0
x
h
x
в
R
M
f
b



Агар нейтрал ўқ таврнинг қовурғасини кесиб ўтса, яъни х>
f
h

бўлса, у ҳолда 
сиқилувчи зона тавр шаклга эга бўлади ва ҳисоблаш алоҳида-алоҳида (токчаси ва 
ғовурғаси) тартибда олиб берилади.
)
5
,
0
(
)
(
)
5
,
0
(
1
0
1
1
0
f
f
f
b
b
h
h
h
b
b
R
x
h
вx
R
M





Шунинг учун тавр шаклли кесимларни ҳисоблашда аввало нейтрал ўқнинг ҳолатини
аниқлаб олиш зарур. 

---

174 
1-мисол.
Тавр кесимли тўсин учун ишчи арматуралар танлансин:М=180 кН

м; 
в x h=20x50 см; 
f
в

=40 см;