Қурилиш конструкциялари фани муҳандисни шакллантирадиган фанлардан бири

(

fc
) камая боради ва элемент синаётганда бетоннинг 
сиқилишдаги ҳисобий қаршилигидан кичик бўлади (11.9 б–расмда кучланиш 
эпюраси). 
Бу узунлик элемент узунлигининг 1/6 қисмидан ошмаслиги керак. Бундан 
ташқари, элементдаги кўндаланг қовурғалар узунлиги бўйлама қовурғалар 
узунлигидан катта бўлса, ёки кўндаланг қовурғалар умуман бўлмаса, h’
f 
< 0,l h 
бўлганда токчанинг ёпма узунлиги 6 h’
f
дан ошмаслиги лозим (11.9–расм). Arap
h’
f 

0,1h бўлса, токчанинг кенглиги b’
f 
бўйлама қовурғаларнинг ён сиртлари 
орасидаги масофага тенг қилиб олинади. 
Алоҳида тўсинларда токчанинг ҳисобий кенглиги қовурғанинг ҳар иккала 
томонида: h’
f 

0,1h бўлганда 6h’
f
дан ошмаслиги; 0,05h 

h’
f 

0,lh бўлганда 3h’
f
дан 
катта бўлмаслиги лозим. Arap h’
f 
< 0,05h бўлса, токчанинг қанотлари умуман 
ҳисобга олинмайди, кесим шакли тўғри тўртбурчак деб қабул қилинади ҳамда 
шунга яраша ҳисобланади. 
Тавр шаклли кесимларни мустақкамликка ҳисоблаш.
Тавр шаклли 
кесимларни ҳисоблашда қуйидаги икки ҳол учраши мумкин: 
1) нейтрал ўқ токчадан ўтган ҳол; 
2) нейтрал ўқ қовурғадан ўтган ҳол (11.10–расм). 

---

171 
Агар сиқилган токчанинг қаршилиги арматура қаршилигидан ортиқ бўлса, у 
ҳолда мувозанатни таъминлаш учун сиқилиш зонасининг бир қисмидан 
фойдаланиш кифоя қилади. Бу эса 1– ҳолга мос келади. 
Агар сиқилган токчанинг қаршилиги арматура қаршилигидан кам бўлса, 
мувозанатни таъминлаш учун қовурғанинг бир қисмини ишга солиш зарур бўлади, 
бунда нейтрал ўк қовурғадан ўтади (2–ҳол). 
Агар x 

h’
f
бўлса, ҳисоб тўғри тўртбурчакли кесим учун берилган формулалар 
асосида бажарилади (1– ҳол). 
Нейтрал ўқ учун
R
b
b
'
f
x=R
s
A
s
,
(11.26) 
х = R
s
A
s
/R
b
b
'
f
.
(11.27) 
Мустаҳкамлик шарти: 
M 

R
b
b
'
f
x(h
o
–0,5х).
(11.28) 
Агар x > h’
f
бўлса, нейтрал ўк ҳолати (сиқилиш зонаси чегараси қуйидаги 
тенгламадан топилади (2–ҳол): 
R
s
A
s
=R
b
b
x + R
b
(
b
’
f
–
b
)h
'
f
.
(11.29) 
Бу ҳол учун мустаҳкамлик шарти қуйидагича бўлади: 
M 

R
b
b
x(h
o
–0,5х) + R
b
(
b
’
f
–
b
)h
'
f
(h
o
–0,5х). (11.30) 

---

172 
11.10–расм. Тавр шаклли кесимнинг ҳисобий схемаси: 
a
– нейтрал ўқ токчадан
ўтган ҳол; б – нейтрал ўқ қовурғадан ўтган ҳол 
Тавр шаклли кесимлар учун x 


R
h
o
шарт қаноатлантирилиши зарур. Чўзилувчи 
арматуранинг юзаси A
s
ни аниқлаш учун (11.29) ва (11.30) ифодаларни ўзгартирамиз. 
Бунда х = 

h
o
деб олсак, 
R
s
A
s
= 

R
b
b
h
o
+ R
b
(
b
’
f 
– 
b
)h’
f
.
(11.31) 
(11.30) формуланинг биринчи ҳадини ўзгартирамиз ва 
R
b
b

h
0
(h
0
–0,5h
o
) ғ=R
b