1 м а ъ р у з а: Кириш. Фаннинг мақсади ва вазифалари

 
 
Назорат саволлари 
1.Биноларнинг жисмоний эскириши деганда нимани тушунилади? 
2.Биноларнинг маънавий эскириши деганда нимани тушунилади? 
3. Биноларнинг жорий таъмирлаш муддатлари қандай аниқланади? 
4. Хоналарни қайта режалаштириш деганда нимани тушунилади? 
5. Қайта режалаштиришда биринчи навбатда нималарга эътибор берилади? 
 
 
 
 
 
 
21-МАЪРУЗА: Реконструкция шароитида юкламалар ва таъсирлар
Маъруза режаси 
 
1.
Реконструкция шароитида юкламалар ва таъсирларни ҳисобга олиш.
 
2.
Юкламалар ва таъсирларни баҳолаш 
 
3.
Биноларнинг муҳимлик даражаси
 
4.
Юкламалар жамланмаси
 
21.1 Реконструкция шароитида юкламалар ва таъсирларни ҳисобга 
олиш 
Қурилиш конструкцияларини ҳисоблашдан мақсад кам миқдорда 
материал сарфлаб ташқи таъсир этаётган жами юкларга етарли даражада 
кўтариш қобилиятига эга бўлган, конструкцияларни яратишдир. Бино ва 
иншоотлар реконструкцияни лойиҳалаш жараёнида конструктив жиҳатдан 
чегаравий ҳолатлар бўйича қайта ҳисобланади. 
Чегаравий ҳолатлар деганда конструкцияларнинг ишлатилиш жараёнида 
олдиндан белгиланган талабларга жавоб бермай қолиши тушунилади. 
Чегаравий ҳолатларнинг икки гуруҳи мавжуд. Биринчи гуруҳ чегаравий 
ҳолатлар конструкцияни юк кўтариш қобилиятини йўқотиш билан боғлиқ 
бўлиб ва уларга қуйидагилар киради: шакл ва умумий устиворлигининг 
йўқолиши, қурилма металлининг толиқиши, ёки бошқа бирор тавсифдаги, 
юкларнинг ва ташқи муҳитнинг биргаликдаги ноқулай таъсири натижасида 

---

бузилиш, қурилмалардан фойдаланишни тўхтатишга олиб келадиган
резонанс тебранишлар, металл материалнинг оқувчанлиги, бирикмалардаги 
силжишлар, ўз-ўзидан чўзилувчанлик ёки дарзларнинг ҳаддан ташқари 
очилиши натижасида конструкциялардан фойдаланиш имконининг йўқолиш
ҳолатларни ўз ичига олади. 
Иккинчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар конструкцияни нормал фойдаланиш 
қийинлашиб қолганлиги билан боғлиқ ва уларга йўл қўйиб бўлмайдиган 
силжишлар, тебраншилар, дарзлар пайдо бўлиши натижасида ишлаш 
муддатининг камайишига олиб келадиган ҳолатлар киради. Конструк-
цияларни чегаравий ҳолатларга ҳисоблаш, иншоотни қуриш ёки ундан 
фойдаланиш даврининг барча босқичларида чегаравий ҳолатлардан бирор-
тасининг ҳам вужудга келмаслигини таъминлайди. 
Биринчи гуруҳ чегаравий ҳолатлар учун умумий шарт қуйидагича 
ёзилиши мумкин:
N ≤ S (1) 
бу ерда N - ҳисобланаётган элементдаги юкларни ноқулай биргаликда 
таъсир этишидан ҳосил бўладиган куч, 
S - ҳисобланаётган элементнинг юк кўтариш қобилияти. 
Элементдаги ҳосил бўладиган кучни қуйидаги формула билан 
аниқлашимиз мумкин: 





=



n
fi
i
ni
N
F
N
(2) 
бу ерда 
i
N
- куч F
ni
=
1 га тенг бўлгандаги элементда ҳосил бўладиган куч; 

fi
– юк бўйича ишончлилик коэффициенти; 

n – 
бино вазифасига кўра ишончлилик коэффициенти 

- юкларнинг биргаликда таъсир этишини эътиборга оладиган 
коэффициент 
Элементнинг юк кўтариш қобилиятини унинг юзасига ва материалнинг 
қаршилигига қараб аниқлаш мумкин: 
S
=
A
n

R
уп

m

c
=
A
n

R
y


c
(3) 
Бу ерда: А
п
– элемент кўндаланг кесимининг нетто юзаси; 
R
y
– элемент материалининг оқувчанлиги бўйича ҳисобий қаршилиги; 

c 
– ишлаш шароитини эътиборга олувчи коэффициент. 
Шундай қилиб биринчи гуруҳ чегаравий ҳолат бўйича ҳисоблаш 
тенгламасини ёзамиз: 
с
у
n
n
fi
ni
R
A
N
F













(4) 
Чегаравий ҳолатнинг иккинчи гуруҳи бўйича ҳисобий ифода қуйи-
дагича ёзилиш мумкин:
2
2













n
fi
i
ni
N
F
(5)
бу ерда:

---

2

- бирлик юк таъсирида элементда ҳосил бўладиган эластик 
деформация, 

2
- норма бўйича ўрнатилган конструкциянинг чегаравий деформа-
цияси.