Zamonaviy qurilish materiallari va konstruksiyalari

 
8-rasm. Quruq usulda portlandsement ishlab-chiqarish texnologik tizimi. 
9-rasm. Zamonaviy sement zavodining qurilishi 
 
2.2. Kuydirmasdan olinadigan ishqorli sement 
Bog‘lovchi moddalar haqidagi ilmning rivojlanish tarixi shuni 
ko‘rsatadiki, mineral bog‘lovchi moddalar asosan kalsiy asosida, ba’zi 
bog‘lovchilar esa magniy asosida olingan. Bu ikki kimyoviy element 
Mendeleyev davriy tizimining ikkinchi ustuni, ya’ni ishqoriy yer 
metallari ustunida joylashgan. Bundan oldingi ustunda ishqoriy metallar, 

---

14 
keyingi ustunda esa amfoter metallar joylashtirilgan. Bog‘lovchi 
moddalarning turlari, tarkibi, olinish texnologiyasi, qotishi, hosil qilingan 
sun’iy toshdagi yangi birikmalarni tahlili shuni ko‘rsatadiki, ishqoriy 
metallar ishqoriy yer metallariga nisbatan ham kuchli bog‘lash 
xususiyatiga ega. Bu Mendeleev davriy sistemasining geniralligini yana 
bir bor ko‘rsatadi, chunki avval yuqori bog‘lash xususiyatiga ega bo‘lgan 
ishqoriy metallar, keyin bog‘lash xususiyati nisbatan pastroq ishqoriy yer 
metallari, undan keyin esa amfoter oksidlarni hosil qiluvchi metallar 
joylashtirilgan. 
Ishqoriy metallarning oksidlari va tuzlari yuqori erish xususiyatiga 
ega bo‘lganligi sababli avval bog‘lovchilar tarkibiga qo‘shilgan. 
Keyinchalik 
ishqoriy 
metallarni 
kalsiyli 
bog‘lovchi 
tizimga 
faollashtiruvchi qo‘shimcha sifatida kam miqdorda qo‘shilgan. Bu 
qo‘shilgan ishqor kalsiyli bog‘lovchi tizimidagi kremniyning erishini 
tezlashtirib, oxir-oqibatda yangi birikmalar hosil bo‘lishida ishtirok 
etmay, oq tuz shaklida konstruksiya sirtiga chiqib qolgan. 
Bu muammoni professor V.D.Gluxovskiy bog‘lovchi tizimga 
uchinchi komponent - amfoter oksidini kiritib yechgan va ishqoriy 
metallni suv ta’siriga chidamli yuqori mustahkamlikka ega bo‘lgan uch 
komponentli yangi birikmalar - ishqoriy metallning gidroalyumasilikatini 
hosil qilgan. Shunday qilib 1957 yilda ishqoriy yer metallar- Sa, Mg, Sr, 
Ba qatorida ishqoriy metallar - Li, Na, K, Rb, Cs ham bog‘lash 
xususiyatiga ega ekanligi aniqlandi. 
Ishqorli sement deb alyumosilikat bilan ishqoriy tashkil etuvchilar 
asosida olingan gidravlik bog‘lovchi moddaga aytiladi. 
Ishqorli sementlarning chuqur o‘rganilgan turi shlak-ishqorli 
bog‘lovchilardir. Bunda alyumosilikat tashkil etuvchi sifatida qora metall 
eritish (domna shlaklari) va rangli metallurgiya - nikel, mis, qo‘rg‘oshin 
shlaklari, hamda kimyo sanoati chiqindisi bo‘lgan elektrtermofosfor 
shlaki ishlatiladi. Bu shlaklardagi oksidlarning sifatiy tarkibi 
portlandsement tarkibiga mos kelib, miqdori jihatdan farq qiladi: 
portlandsement tarkibida CaOning miqdori shlaklardagidan ko‘ra ko‘p, 
SiO
2
kam, shu sababli portlandsement tabiiy sharoitda qotadi, shlaklar 
esa yo‘q. 

---

15