Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

RC4
(
Rivest cipher 4
) va 
DES
(
Data Encryption 
Standart
) hisoblanadi.
Shifrlashning chidamliligi foydalaniladigan kalitning ham chidamlilik 
darajasiga bog’liq bo’ladi. Chidamlilik ikki ko’rsatgich orqali – kalitning 
uzunligi va uning tasodifiylilik darajasi bilan aniqlanadi. Kalit qanchalik 
uzun bo’lsa, uning hisoblab toppish ham shincha murakkab bo’ladi. Lekin 
ma’lumotlar havfsizligini ta’minlashda asosiysi kalitning chidamliligi ham 
emas, bunda asosiy muammo – kalitning havfsiz saqlanishidir. Ya’ni kalitni 
olmoqchi bo’lgan potentsial o’g’ri undan foydalana olmasligi lozim. Mahfiy 
kalitning himoyasini ta’minlash uchun uni generatsiya qilish, saqlash, 
almashinish va himoyalashni juda yaxshi amalga oshirish kerak bo’ladi. 
Havfsizlik tizimlarining ko’pchilik turlarida kalitlar saqlashning apparat 
modullarida (
HSM
– 
Hardware Storage Module
) yoki smart kartalarda 
saqlanadi. Bu amal mantiqiy/kriptografik himoya bilan bir qatorda unga 

---

25 
qo’shimcha ravishda ma’lumot saqlashning fizik darajasini oshirish uchun 
hizmat qiladi. Simmetrik shifrlash algoritmlarining eng asosiy kamchiligi 
quyidagidan iborat: ma’lumot almashinishdan avval ma’lumot oluvchiga 
mahfiy kalitni qandaydir qilib jo’natish kerak. Internet orqali kalitlarni 
jo’natish juda havfli, shuning uchun kalitni “qo’ldan-qo’lga” disketada yoki 
oddiy pochta orqali yoki kur’er hizmati vositasida jo’natiladi. Bu ishni bir 
marta amalga oshirish kifoya, shundan so’ng ma’lumotlarni istalgancha 
shifrlab jo’natish mumkin. Ammo ekspertlarning fikricha, kalitlarni 
imkoniyat bo’lsa, tez-tez almashtirib turgan ma’qul. Chunki, agarda kalit 
biror bir yo’l bilan boshqalar qo’liga tushib qolsa, endi xatlaringiz ochiq, 
shifrlanmagan 
xolda 
ketishi 
mumkin. 
Simmetrik 
algoritm 
shaxsiy 
komp’yuteringizdagi fayllarni o’zingiz uchun shifrlashda juda ham qulay. 
Chunki agarda noutbokingiz yoki planshetingizni biror bir joyda qoldirib 
ketsangiz yoki o’g’irlatib qo’ysangiz, uning ichidagi ma’lumotlarni shifrlab 
qo’yganligingiz tufayli, undagi ma’lumotlarni hech kimsa o’qiy olmaydi. 
Bunda albatta mahfiy kalitni va kalit kodi yozilgan disketni ham nouytbuk 
sumkasiga solib qo’ymagan bo’lsangiz, mahfiy ma’lumotlaringizni hech 
kimsa o’qiy olmaydi. O’z komp’yuteringizdagi ma’lumotlarni shifrlab 
qo’yishning bir necha xil usullari mavjud bo’lib, ularning ichidan 
foydalanuvchi uchun bilinmaydigan “
shaffof
” shifrlash dasturlaridan 
foydalanish tavsiya etiladi. Bunday programmalar komp’uterning mantiqiy 
disklarini shifrlash uchun ishlatiladi. Agarda ularni bir martagina 
komp’yuteringiz uchun sozlab qo’ysangiz, keyinchalik bunday programmalar 
diskka yoziladigan barcha ma’lumotlarni avtomatik ravishda shifrovka 
qiladilar va diskdan o’qiladigan ma’lumotlarni ham avtomatik ravishda 
deshifrovka qilish imkonini yaratadilar. Ya’ni ishlaringizni qulay, tez va 
havfsiz amalga oshirasiz. Ba’zi vaqtlarda ma’lumotlarni internet orqali 
simmetrik kodlashtirilib jo’natilishga mo’ljallangan shifrlash algoritmlarini 
tanlab olish ham maqsadga muvofiq bo’lishi mumkin. Agarda uzatiladigan 
ma’lumotlar juda ham mahfiy bo’lsa, yuqori darajadagi mahfiylikni 

---

26 
ta’minlash uchun ushbu usulni qo’llash mumkin. Bunda yuqori darajadagi 
mahfiylikka kalitlarning tarmoqli to’plamidan foydalanish orqali erishiladi. 
Ya’ni, kalitlarning tarmoq to’plami matritsa ko’rinishida bo’ladi. 
Matritsaning 
har 
bir 
qatori 
esa 
shifrlash 
tizimidagi 
bittagina 
foydalanuvchining kalitlari majmui bo’lib xizmat qiladi. Har bir foydalanuchi 
bir qancha kalitlarga ega bo’lgani sababli, ma’lumotlarni o’g’irlamoqchi 
bo’lgan shaxs barcha kalitlar to’plamini qo’lga kiritish imkoniyatiga ega 
bo’la olmaydi. 
Shifrlashning 
ikkinchi 
usulu