A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

21§. 
Antropologiyani o’zlashtirishga oid yordamchi ma’lumotlar 
Tayanch tushunchalar va iboralar:
 
eon, era, davr, epoxa, raleoalit, ilk 
paleoalit, mezolit, neolit. 
Yer tarixi eon, era, davr va epoxalarga bo‘linadi. Tarixiy jarayonda Yer 
rivojlanishini turli bosqichlarida ro‘y bergan o‘zgarishlar, dengiz, quruqliklikni, 
tog‘ hosil bo‘lishi va iqlimning qanday ekanligiga qarab geolog olimlar Yer 
taraqqiyotini eon, era. davr va epoxalarga bo‘ladilar. Abiotik muxitni o‘zgarishi 
tabiiy ravishda hayotning Yer yuzida paydo bo‘lishiga organik olamning 
o‘zgarishiga sababchi bo‘lgan. Yer qatlamlar yoshini aniqlashda keng 
qo‘llaniladigan usul - tog‘ jinslarida radioaktiv parchalanish xususan uran- 
qo‘rg‘oshin, rubidiy-strontsiy, kaliy – argon o‘zaro nisbatini uran, rubidiy, kaliy 
eelementlarini radioaktiv parchalanishini xisoblash orqali aniqlanadi. Masalan 1kg 
uran har 100 mln yil ichida parchalanib 985 g uran, 13 g qo‘rg‘oshin, 2g geliy 
hosil qiladi. Yerning turli qatlamlaridagi uran – qo‘rg‘oshin geliyga nisbatini 
o‘zaro taqqoslash orqali ana shu qatlam yoshi xaqida hulosaga kelinadi. 
Mana shu metod yordamida Yerning turli yosh qatlamlarida topilgan turli darajada 
rivojlangan maymunlar va ibtidoiy odam suyak qoldiqlariga qarab ularning bundan 
necha ming yillar ilgari yashaganligi xaqida muloxaza yuritiladi. Odamning tarixiy 
taraqqiyoti faqat turli Yer qatlamlaridan topilgan suyak qoldiqlariga qarabgina 
emas, balki homo habilis, arxantrop, paleontrop, neontrop mehnat faoliyati tufayli 
yasalgan qurollarning nimadan ishlanganligi hilma-xilligi nimaga ishlatilganligi 
eng qadimgi, qadimgi, hozirgi zamon qiyofasidagi odamlarning qanday hayot 
kechirganligi 
qanday 
joylarda 
yashaganligi, 
mehnat 
qurollarini 
sifat 
ko‘rsatkichlariga qarab antropologlar, arxeologlar insoniyat tarixini paleolit, 
mezolit, neolit, bronza va ilk temir davrlarga bo‘ladilar. Davrlar davomiyligi 
geologiyada qo‘llaniladigan radioaktiv elementlarning parchalanishiga qarab 
aniqlaniladi. 
Paleolit – tosh davri uch bosqichga: 
1.
Ilk paleolit bosqichi davomiyligi bundan 2 million yillikdan 200 ming 
yilgacha 

---

170 
2.
O‘rta paleolit bosqichi davomiyligi miloddan avvalgi 200.-.100ming 
yillargacha 
3.
So‘ngi paleolit davomiyligi miloddan avvalgi 12-7 ming yillargacha 
muddatni o‘z ichiga oladi. 
Mezolit miloddan avvalgi 12-7ming yilliklarni qamrab oladi. 
Neolit miloddan avvalgi 6-4 ming yilliklar orasidagi vaqtgacha 
Eneolit miloddan avvalgi 4-3 ming yilliklarga cho‘zilgan. 
Bronza davri mehnat qurollarini miloddan avvalgi 3-2 mingyilliklarda 
bronzadan yasaganlar. 
Ilk temir davri bir ming yillikdan miloddan avvalgi VII asrgacha davom etgan. 
Paleolit rivojlanish darajasi, mehnat qurollardagi o‘zgarishlarga qarab hamda ana 
shu qurollarni uchragan xududiga qarab davrchalarga ajratilgan. Chunonchi ilk 
paleolit oldovoy, ashel, o‘rta paleolit, shuste, levallua, muste, so‘ngi paleolit 
orinyak. solyutre, madien davrchalarga bo‘linadi. Mezolit davri Azil va Tardeniaz 
bosqichlariga bo‘linadi. Ular Fransiyada topilgan makonlar nomi bilan atalgan. Azil 
davri tosh qurollarining asleniso mikrolit ya‘ni kichik qurollar tashkil etgan. Ular 
asosan o‘q uchi vazifasini o‘tagan. 
Uning ishlatilishi xaqida ikki xil fikr bor. 
1.
tayoq uchidagi yoriqqa tiqilgan va komon o‘qi yasalgan. 
2.
Suyak yoki yog‘och qurollarga taqib o‘tkir tig‘ xosil qilingan.