A. T. G‘ofurov, I. T. Azimov, U. E. Raxmatov

Turning hayot davomiyligi 
Primatlarda hayotning davomiyligi qarilik bilan uzviy bog‘liq. Chunki 
makaka maymunlarning suyak - muskul sistemasini qarishi odamga nisbatan uch 
xissa tez bo‘ladi. XVIII asrda yashagan fransuz tabiatshunosi J.Byuffon har bir 
organizmni umr uzunligi o‘sish faoliyatiga nisbatan 6 - 7 martadan ortiq bo‘ladi 
degan. Odam gavdasi 20 - 25 yoshgacha o‘sadi, madomiki shunday bo‘lsa 
odamning umr uzunligi 120 - 170 yilga cho‘zilishi mumkin. Ayollarning umr 
uzunligi erkaklarnikiga nisbatan ko‘proq bo‘ladi. Ko‘p umr ko‘rganlar Shimoliy 
Kavkaz, Yakutiya, Janubiy - Markaziy Amerika, Xindiston, Pekin, AQSHda ko‘p 
uchraydi. O‘rta, yuqori tosh davrida shuningdek mezolit va poleolitda 50 yoshga 
kirgan odam aholinini atiga 2,5 - 4,5% ini tashkil etgan. Kechki temir davrida qari 
odamlar 10 - 11 % iborat bo‘lgan.
Odamdagi organizmni qarishi keksalik sabablari to‘g‘risida 200ga yaqin 
farazlar mavjud. Ular orasida ikki gurux faraz to‘g‘risida to‘xtash joiz. Birinchi 
gurux konseptsiyaga ko‘ra - keksalik bu organizmga jarohatlangan molekulalarni 
to‘planishidan iborat. Ular tasodifan yoki tartibsiz yosh ortgan sari orta boradi. Bu 
o‘z navbatida organizmning funksional imkoniyatlarni pasayishiga olib keladi. 
Ikkinchi gurux konsepsiyaga muvofiq - keksalik genetik dasturda mavjud bo‘lgan 

---

30 
jarayon. U organizmning tabaqalanishi yoshi va rivojlanishi haqida ko‘pchilik 
gipotezalar bo‘yicha - keksalik hujayraning dastlabki genetik apparatini o‘zgarishi, 
genetik dastur irsiylanishida xatoliklarning ko‘payishi va uni nasldan - naslga 
berishi bilan aloqador. 
Odam va maymunlar gavda tuzilishidagi farqlar va o’xshashliklari 
Odam tos suyagini maymunlarning tos suyagi bilan solishtirish.
Odam tos suyagi maymunlarning tos suyagidan katta o‘yiqli yonbosh suyagi borligi 
bilan farq qiladi. Tik yurishga o‘tish bilan bog‘liq ravishda odamning eng yaqin 
ajdodlarida tos suyagi juda kengaygan. Yonbosh suyagining qirrasi qisman qorin, tos 
va oyoq muskullarining kuchli o‘sib ketishi munosabati bilan faqatgina odamda 
shakllangan. Bo‘g‘im chuqurchalari odamda bir - biridan ancha uzoqroq joylashgan.
Odamda quymich suyagining do‘mbog‘i kuchli rivojlangan. Quyimichning 
kichkina o‘sig‘i deyarli rivojlanmagan. Orangutan bo‘g‘im chuqurchasi quymichi-
ning uncha katta bo‘lmasligi, unda son suyagi doira payining yo‘qligi bilan 
bog‘liqdir.