Toshkent moliya instituti ―bank ishi‖ kafedrasi

Valyuta poziyasisi va nazorati 
 
Valyutali banklar chet el valyutasini sotish va sotib olish huquqiga egalar: 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy Bankining «Ochiq valyuta pozitsiyasini 
yuritish» qoidasida ochiq valyuta pozitsiyasi uchun quyidagi limitlar o‗rnatilgan: 
-
Ixtiyoriy valyutada ochiq valyuta pozitsiyasi limiti har bir operatsion 
kun oxirida valyutali banklarda regulyativ kapitalning 5%idan oshmasligi va bankning 

---

«Bank ishi» fani. «Bank ishi» kafedrasi. TMI-2015. Tel:+(998)71 234-43-42, email: 
[e-mail]
umumiy ochiq valyuta pozitsiyasining limiti har operatsion kunning oxirida uning 
bank regulyativ kapitalining 20%idan oshmasligi lozim; 
-
Summali ochiq valyuta pozitsiyasida uzun valyuta pozitsiyasi 
ko‗rinishi o‗rnatiladi. Valyutani sotish va sotib olishda bank faqat ochiq valyuta 
pozitsiyasidan foydalanmaydi. Kun ora banklarda umumiy valyuta pozitsiyasi 
«Nostro» schyoti bo‗yicha olib boriladi. Quyidagiga ko‗ra ular to‗lovi foydalanadigan 
kungacha o‗rnatiladi. Agar to‗lovlar kirim bilan qo‗shilib ketsa, bir schyotdan boshqa 
schyotga mablag‗larni o‗tkazishda xatolikka yo‗l qo‗yilsa, bunda bank kun ora ochiq 
maxsus schyot bo‗yicha tekshirish o‗tkazadi. 
CHet el valyutasini sotish va sotib olishda bank valyuta pozitsiyasi limitiga rioya 
qilishi kerak. Bank valyuta operatsiyalarini bajarganda valyuta operatsiyalarining bir 
qismini sarflaydi. Bunda bankning xorijiy valyutalar bo‗yicha majburiyati va talablari 
orasidagi nisbat o‗zgaradi. Bankning xorijiy valyutalarni sotish va sotib olish 
jarayonidagi valyutalar bo‗yicha talab va majburiyatlari nisbati holati banklarning 
valyutaviy holati deyiladi. Valyutaviy holat ochiq va yopiq bo‗lishi mumkin. 
Hohlagan bir valyuta bo‗yicha ochiq valyuta pozitsiyasi deganda bankning shu 
xorijiy valyuta bo‗yicha aktivlarining majburiyatlaridan oshgan summasi tushuniladi 
va u uzun valyuta pozitsiyasi deb yuritiladi. Bank valyutani sotib olganda u uzun 
valyuta pozitsiyasiga ega bo‗ladi va uni shu valyuta bo‗yicha boshqalar oldida talabi 
oshadi, sababi sotgan tomon valyutani etkazib berish majburiyatini olgan. 
Aksincha, shu valyuta bo‗yicha majburiyatlarning aktivlardan oshsa, ya‘ni xorijiy 
valyutani sotish uni sotib olishdan yuqori bo‗lsa valyuta pozitsiyasi qisqa bo‗ladi. 
Xorijiy valyuta sotganda qisqa valyuta pozitsiyasi yuzaga keladi, sababi valyutani 
sotib olgan tomongan etkazib berish majburiyati shakllanadi. 
Agar valyuta bo‗yicha talablar va majburiyatlar teng bo‗lsa valyuta pozitsiyasi 
yopiq bo‗ladi. 
Valyuta pozitsiyasining umumiy holati(summasi) deganda barcha valyutalar 
bo‗yicha uchun(qisqa) pozitsiyalar umumiy summasi tushuniladi. 
Agar bank operatsion kun davomida valyuta operatsiyalarini olib borishda ochiq 
valyuta pozitsiyasi bo‗yicha qo‗yilgan limitdan ortiq operatsiya amalga oshirgan, ya‘ni 

---

«Bank ishi» fani. «Bank ishi» kafedrasi. TMI-2015. Tel:+(998)71 234-43-42, email: 
[e-mail]
valyutani ko‗p sotib olgan bo‗lsa bo‗lsa, u holda valyuta pozitsiyasi ortiq sotib olingan 
valyutani sotib yuborish yo‗li bilan balanslashtirib yopiladi. 
Vakolatli banklar ochiq valyuta pozitsiyasi limitiga hisoblangan foizlar, 
ko‗chmas mulk, qimmatli qog‗ozlar va boshqa moddiy qiymatliklarni sotish yoki sotib 
olish bilan bog‗liq valyuta operatsiyalarini ham amalga oshiradi. Vakolatli banklar 
o‗zlarining joylaridagi filiallari uchun ochiq valyuta pozitsiyasining chegarasini 
mustaqil belgilashlari mumkin. Lekin filiallar bo‗yicha belgilangan ochiq valyuta 
pozitsiyasining yig‗indisi bank bo‗yicha uning o‗z mablag‗larining 20%idan 
oshmasligi lozim. 
Vakolatli banklar har oyda oyning 3chi kunigacha Markaziy Bankka o‗zlarining 
ochiq operatsiyalari va unga rioya qilinganligi to‗g‗risida hisobot berishlari lozim. 
Hisobot quyidagi shaklda tuziladi: 
Ochiq valyuta pozitsiyasi limitini hisoblash. 
Aytaylik tijorat bankining regulyativ kapitala miqdori 50.000 so‗m. Bankning 
xorijiy valyutalar bo‗yicha quyidagicha pozitsiyaga ega: 
-jadval