Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

28-jadval.
S h oli va guruch yorm asin in g kim yoviy tarkibi, %
Mahsulot nomi
Oqsil
Kraxmai
Kletchatka
Y og‘
Kul modda
Sholi
5,4-12,6
75-85
8,5-12,5
1,5-3,3
4,7-7,0
Oqlangan guruch
6,9-10,0
77-87
0,1-0,2
0,2— 0,4
0,5-0,7
R a r d o z l a n g a n
guruch
5,7-7,8
85-92
0,1
0,2-0,3
0,4-0,5
Sholining texnologik tarkibiga uning namligi, darzlar (yoriqlari), 
shaffofligi, oqsil modda miqdori, donning shakli, qobiqliligi ta’sir 
qiladi. Agar sholining shaffofligi 10-20% ga kamaysa, oqlangan 
guruch 1-1,5% ga kamayadi va mayda yorma ko‘payadi.
29-jadval.
Sholidan olinadigan yorm a va h osil bo ‘ladigatt chiqindilar
m e ’yori, %
Mahsulotlar
Yorma
oqlangan
pardozlangan
Guruch yormasi:
Oliy nav yorma
5,0
10,0
Birinchi nav yorma
45,0
43,0
Ikkinchi nav yorma
5,0
1,5
Maydalangan yorma
10,0
10,5
Jami yorma
65
65
Kepak (muchka)
13,2
13,2
1 va 2 kategoriyali chiqindilar
2,0
2,0
Qovus, 3 -kategoriyali chiqindilar va
ularning mexanik ravishda y o ‘nalishi
19,1
19,1
0,7
0,7
Hammasi
100,0
100,0
Sholiga ishlov berish usullariga ko'ra undan uch xil guruch 
yormasi tayyorlanadi: oqlangan, pardozlangan va mayda yormalar.
243

---

Oqlangan guruch yormasi butun m ag‘izdan iborat bo‘lib, u gul, 
meva, urug‘ va aleyron qatlamidantozalangan bo‘ladi. Rardozlangan 
guruch yormasi asosan shaffofli sholidan tayyorlangan bo‘lib, 
oqlangan guruch sifatlariga ega, faqat ustki qismining silliqligi 
bilan ajralib turadi. Mayda yormalar-navlarga bo ‘linmaydi, u 
sholidan yorma olish jarayonida hosil bo ‘ladi. Mayda guruchni ( 0
= 1,5 mm) elakdan o ‘tkazib, mayda fraksiyasi ajratib olinib, so‘ng 
oqlanadi.
Guruch yormasining namligi 15,5 % dan oshmasligi, agar u uzoq 
vaqt saqlashga m o‘lj allansa, unda 14 % dan oshmasligi kerak.
Yormaning muhim sifat ko‘rsatkichlaridan biri m ag‘zining 
aslligidir. Oliy navli guruch yormasida asllik sifati 99,7 %, 1-navda
- 99,4 % va 2-navda 99,1 % b o ‘lishi tavsiya etiladi. Mayda 
yorm aning miqdori - oliy navda 4 % gacha, 1-navda 9 % va
2-navda esa 13,0 % dan oshmasligi maqsadga muvofiq. Mayda 
(oqshoq) guruch ( 0 = 1,5 mm) elakdan o ‘tmagan guruchning 2/3 
qismini tashkil qiladi. Guruch yormalarida oqlanmay qolgan sholi 
b o ‘lmasligi kerak:
Oliy navli yormada 
- bir dona ham bo ‘lmasligi;
Birinchi navli guruchda - 0,2 % dan oshmasligi;
Ikkinchi navli guruchda - 0,3 % gacha bo‘lishi tavsiya etiladi.
Yormalardachiqindilar, donchiqindilari va sarg‘ayganyopishqoq 
guruch m ag‘izlari b o iish i chegaralangan. Guruch yormasini ishlab 
chiqarish prinsipial texnologik chizmasi (36-rasmda) berilgan.
Don tozalash sexida texnologik jarayon yuqori samarali bo‘lishi 
uchun sholini separatorlar yordamida yirik va mayda fraksiyalarga 
ajratib olinadi. Yirik donlarni separator yordamida saralangandan 
so‘ng Al-BRU rasseviga don chiqindilari va mayda dondan ajratish 
uchun yuboriladi.
Mayda fraksiyalar tarkibidagi mineral chiqindilar Al-BKR 
vibropnevmatik tosh ajratuvchi uskuna orqali ajratiladi. Yirik 
fraksiyalarni mineral chiqindilardan seperator va Al-BKR tosh 
ajratuvchi uskuna yordamida tozalanadi.
244

---