|
Don massasini bug‘lash usuli
Donga to ‘ydirilgan yoki qizdirilgan bug‘ bilan ta ’sir etish, issiq
suv bilan namlashga nisbatan samaraliroqdir. B ug‘ don massasining
yuzasida kondensatga aylanib, qobiqlari orqali m ag‘izga kirib
boradi. Bunda don qizishi natijasida kondensatdan katta miqdorda
bug‘ ajralib chiqadi.
201
Kondensat yopishqoq boim aganligi sababli, qizigan donning
ichiga suvga nisbatan tez kirib boradi. Issiqlik va suv ta ’sirida
donning barcha qismlarida molekulapararo bogianish zaiflashib,
m ag‘izdan parda va endospermdan qobiq oson ajraladi.
Namlangan donni quritish
Namlangan va qizdirilgan don, bug‘ bilan quritadigan apparatga
tushadi (apparat bir qancha quvurlardan iborat b o iib , ularning
ichida bug‘ aylanib yuradi). B ug‘ning bosimi 2-5 atm (1 = 133-
158°C) b o iib , bu erda don kuchli darajada qizib, nami b u g ian a
boshlaydi. Ventilyator esa qizigan havo bilan bugiangan namni
tortib oladi. Quritish bosqichlarida donga mexanik ravishda
yopishib turgan erkin suv, y a’ni don qobig‘i kapillyarlaridagi suv
va nam bugianadi. Parda bilan m ag‘iz yuzasidagi nam ham bug‘ga
aylanadi, bu esa parda bilan m a g iz orasidagi bug‘ni uzib, ularni
ajratadi. Dastlabki namligi Wd = 14-15 % b o ig a n sulini b u g iash
natijasida uning namligi 4 -6 % ga oshadi, quritishdan so‘ng esa
uning namligi Wd= 9,5 - N0,5 % ni tashkil qiladi. Bunda dondagi
erkin namlikdan tashqari don massasidagi namlik ham bugianadi.
Infraqizil nur bilan sovuq konditsiyalash va quritish
«GOLFETTO» italiya firmasi grechixa va no ‘xat donlarini
infraqizil nur bilan quritish chizmasini taklif qiladi.
Taklif qilingan usul donni bug‘ bilan namlasbning ilg‘or
usullaridandir, chunki donni b u g iash uchun maxsus moslama
yordamida bug‘ hosil qilish kerak. Donni sovuq konditsiyalash
sistemasida MR+8R1/150 va S81M50 shneki sovuq suv bilan qisqa
vaqt ichida hajmi 1 t b o ig a n hamba dash don dimlanadi. RER/40
yordamida barqarorlashtirilib, m e’yorlovchi tarozi orqali namlangan
don oqimi infraqizil nur bilan qurituvchi apparatga yuboriladi.
Quritilgan don sovutish kolonkasiga tushirilib, harorati pasaytiriladi
va chizma asosida asosiy oqimga yuboriladi.
Donnn sovitish —: gidrotermik ishlov berish jarayonidagi oxirgi
— to ‘rtinchi jarayon hisoblanadi. Donning harorati yuqori b o isa,
unga uskunalarda ishlov berib sovitiladi.
202
Don massasiga gidrotermik ishlov berilgandan so‘ng uni avtomat
tarozida tortib, oqpash b o iim ig a yuboriladi: gidrotermik ishlov
berishdan oldin va so‘ng tarozida namlik tafovuti aniqlanadi.
Gidrotermik ishlov berish donning ustki qismini tozalash va
ishlov berish jarayonlari bilan navbatma-navbat olib boriladigan un
tortish texnologiyasidan farqli ravishda yorma texnologiyasidagi
gidrotermik ishlov berish oxirgi jarayon hisoblanadi va u donni g
b o ‘limiga o ‘tkazishdan oldin amalga oshiriladi. Yormabop donning
fizik xususiyatlari, shakli, anatomik tuzilishidagi katta farqni hisobga
olganda, yormabop donni qayta ishlov berishga tayyorlashning
texnologik jarayoni «qoida» ga asosan tuzilgan chizmada amalga
opshriladi. Garchi yagona tamoyoillardan foydalanilsa-da, har bir
texnologiya alohida tuziladi. Yormabop donlarning barchasiga emas,
faqat bir qismiga gidrotermik ishlov beriladi. Masalan, texnologik
chizmaga ко ‘ra, bug ‘ lash, q uritish va so vitish usuli bilan grechixa, suli
va no ‘xatga ishlov beriladi. Bug‘doy va makkajo‘xoriga gidrotermik
ishlov berishning sovuq usuldagi texnologiyasi bo ‘yicha bir marta
q o ila sh va namlash bilan ishlov beriladi. Yormabop don tarkibida
javdar va bug‘doyga nisbatan k o ‘p miqdordagi aralashmalar,
jumladan qiyin ajraladigan aralashmalar boiadi. Masalan, grechixa
tarkibidagi yovvoyi turp u ru g iari, sholida - kurmak, organik
moddalar aralashmasi b o ig a n loy tuproq k o ‘rinishidagi mineral
aralashmalar donni qiyin ajraladigan aralashmalardan tozalash
uchun maxsus as bob - uskunalar va maxsus usullardan foydalaniladi.
Masalan, grechixani separatsiyalashda uchburchak shaklli elakdan
foydalaniladi. Bunda grechixaning shakli elak teshigining shakli
bilan bir xil b o isa , grechixa elakdan o ‘tadi, aralashmalar esa elakda
qoladi. B oiinadigan kesim atrofidagi tasvyarlangan aylana diametri
bo‘yicha diametri 2 mm b o ig a n katta grechixaning variatsiyasida
fraksiyalarga b o iib tozalashda bu usul ko‘proq samara beradi.
Bunda don 2-3 fraksiyaga boiinadi, keyin ulaming har birini
yovvoyi o ‘tlarning o ‘ziga xos xususiyatini hisobga olgan holda
separatsiyalanadi. Yormabop donlarning qayta ishlov berishga
tayyorlash tajribasi, yormabop don partiyasi tarkibida oz miqdorda
aralashmalar borligini ko‘rsatadi, o ‘rtacha fraksiyada - qiyin
203
ajraladigan aralashmalarning asosiy qismi, kichik fraksiyada esa
yovvoyi o ‘tli, shu jumladan mineral aralashmalar bo‘ladi. 75-rasmda
grechixani yorma ajratuvchi turli texnologik chizmalardagi va BRU
rassevlaridan foydalanib donni uch yoki ikki fraksiyaga ajratib
separatsiyalashning texnologik chizmasi ko‘rsatilgan. Don avvaldan
uch fraksiyaga bo‘linadigan chizmada afzalroq ko‘rinadi. U BRU
rassevlarida separatsiyalashning ikkinchi bosqichida teshiklari uch-
burchak shaklli elakdan yanada samaraliroq foydalanishga imkon
beradi. Shu bilan birga, 2 - rassevning texnologik chizmasidan
qo‘llash bu elaklarga tushadigan yuklamani kamaytirishga imkon
beradi, shu bilan birga shakliga ko‘ra grechixa donidan farq qiluvchi
aralashmalarning ajralishiga ijobiy ta ’sir ko‘rsatishi kerak..
«В» texnologiyasida qiyin ajraladigan aralashmalar m a’lum
miqdoming tushishini ajratish bilan birga grechixa doni ikki frak
siyaga ajratiladi. Ikkinchi bosqichda dastlabki ikki guruh elaklarida
bo‘luvchi kesimda uzunligi bo‘yicha ajralib turuvchi aralashmalar
qalinligi elak teshigi kengligidan kichik bo‘lgan shuningdek mayda
aralashmalar, madaniy va yovvoyi o'sim liklar urug‘lari katga sarna-
radorlik bilan ajraladi. Yormabop donni tayyorlash texnologiyasida
qo‘llanadigan yana boshqa o ‘ziga xos usullar ham mavjud.
Shunday qilib, turli donlarning fizik-kimyoviy xossalaridagi katta
farq, o ‘zigaxos shakli, anatomik tuzilishdagi o ‘ziga xoslik yormabop
doni qayta ishlov berishga tayyorlashning universal texnologiyasi-
ni ishlab chiqishga imkon bermaydi. Biroq har qanday don uchun
texnologik chizma loyihasini tuzishda ular uchun xos bo‘lgan qator
umumiy holatlami ko‘rsatish mumkin.
1.
Qayta ishlov berish uchun tayyorlangan yormabop don tozal-
anish uchun maxsus omborlarda saqlanadi, omborlaming hajmi za-
vodning kamida bir sutka davomida to‘xtovsiz ishlapshni ta’minlash
imkonini berishi lozim.
Yormabop don yuzasi bilan mustahkam bog‘liq bo‘lmagan
aralash- malami ajratish uchun havo elakli separatorlardan foyda
laniladi. Ikki-uch martadan kam bo‘lmagan separatsiyalash jaray-
onlami amalga oshiriladi. Ularning real ish samaradorligiga bog‘liq
204
ho Ida bir turdagi separator proxodlarining miqdorini to ‘g ‘rilab tu-
riSh mumkin. Qabul qiluvchi elaklar teshigining o ‘lchami don uzun-
ligidan katta bo‘lmasligi va undan donning erkin o ‘tishini, elakda
esa yirik, tasodifan tushib qolgan aralashmalar ushlanib qolishini
ta ’minlashi kerak. Texnologiyada ikki qator elakli separatorlar-
dan foydalanilganda yirik, tasodifan tushib qolgan aralashmalar-
ni ajratish yormabop donlarni avvaldan tozalash va shakllantirish
bosqichida yoki don tozalash b o iim id a amalga oshiriladi
Do'stlaringiz bilan baham: |
